OKV1972 10ste jaargang

Een kunstenaar die zijn eigen huis tot museum verklaart en zichzelf tot directeur ervan benoemt is op zichzelf een niet zo ongewone gebeurtenis. Bij Marcel Broodthaers echter, de geboren conservator, krijgt ze wel een bijzondere betekenis. Het gewone wordt bij hem altijd ongewoon. Het gewone bestaat niet. 

Het portret van Rogier Van der Weyden is sprekend doch psychologisch onbepaald. Indien men ons zou vertellen dat deze jongeman bekend was om zijn zwak karakter, zouden wij dat wel gezien hebben aan zijn we­ke mond en flauwe blik; wordt hij morgen geïdentificeerd met een bijzonder krijgshaftige generaal, dan zal dat wellicht blij­ken uit wat men noemt de 'wilskrachtige kin' en fiere houding.

Watteau, die geboren werd in 1684 in Valenciennes, was van eenvoudige Vlaamse afkomst. Rond 1702 kwam hij in Parijs, waar hij in zijn levensonderhoud voorzag door het kopiëren van 17de-eeuwse Hollandse meesters; een weinig originele bezigheid dus. 

Al maakte Mondriaan sinds 1913 schilderijen waarop in hoofdzaak rangschikkingen van horizontale en vertikale elementen te zien zijn, toch kan dit schilderij uit 1917 als een volstrekt nieuwe opvatting van deze elementen worden beschouwd.

De belangrijke verdienste van kunstenaar Pa-ta Shan-jen ligt vooral in zijn stoutmoedig, vrij en uiterst spontaan werk met het penseel. Hij beheerst het brengen van evenwicht en contrast in zijn penseeltrekkep. Meestal schildert de kunstenaar zonder kleur met de verschillende schakeringen van Chinese inkt.

Wie de etsen van de in 1937 geboren Amsterdammer Sipke Huismans bekijkt, zal misschien even het gevoel hebben, dat hij op bekend terrein is. Geen onduidelijke abstractie of onstuimige verf-erupties, die je bij voorbaat al op het verkeerde been brengen, maar een wereld vol mensen, dieren, dingen en situaties.

Hendrik Voogd is de tekenaar is van dit blad dat deel uit­maakte van een stuk ateliernalatenschap van de kunstenaar. Door het onverwacht en ineens te voorschijn komen van onze tekening samen met enige honderden andere kwam de belang­stelling voor deze vergeten kunstenaar op gang. Al die bla­den vonden hun weg naar verschillende openbare en parti­culiere verzamelingen in ons land.

Dit schilderij van Abraham van Beyeren zou ik een 'pronkstuk' willen noemen. Het woord heeft twee betekenissen en beide zijn toepasselijk. In de museumcatalogus staat het te boek als pronk-stilleven, vanwege al het kostbare en kostelijke dat hier is uitgestald.

Ons spijkerbeeld is een zeer oud stuk en behoort dan ook tot de vroegste aanwinsten van het museum. Het is zonder meer uniek. Het ontbreekt dan ook in vrijwel geen enkele belangrijke uitgave op het gebied van de ethnografica. Met zijn ruim één meter hoogte, behoort het tevens tot de uit­zonderlijk grote figuursculpturen. 

Julio Le Parc werd geboren te Mendoza, Argentinië, in 1928. In 1960 stichtte hij te Parijs de 'Groupe de Recherche d'Art Visuel' (G.R.A.V.), waarvan in 1961 de eerste realisaties werden getoond in het Hessenhuis te Antwerpen. In 1966 werd hij onderscheiden met de grote prijs van de biënnale van Venetië. .

Gedurende zijn lange leven, uitsluitend in Brugge doorgebracht, heeft Garemijn een omvangrijk en zeer ver­schillend oeuvre voortgebracht: tekeningen, schilderijen (portretten, religieuze taferelen, vissersscènes, historische taferelen, landschappen en stadsgezichten, sei­zoenen en allegorieën, genretaferelen), schetsen, voorstudies voor schilderijen, decoratief bedoelde salonbekledingen, aan­tekenboekjes evenals ontwerpen voor kerkelijk meubilair. 

In het verleden zijn zowel de Hollandse musea als verzamelaars niet zo gebrand geweest op het werk van de Utrechtse schilder Hendrick ter Brugghen (1588-1629). Van de ruim tachtig van zijn hand bekende werken bevinden er zich op dit moment vijftien in Nederlands bezit.

Anton Ignaz Melling tekende in 1812 het gezicht op Leeuwarden waarvan een fragment op de omslag van dit katern is afgebeeld. In het jaar 1812 vormde Nederland een onderdeel van het Franse Keizerrijk en dat maakt het verklaarbaar dat een tekenaar, die op dat moment in dienst was van de Franse regering, een Nederlandse stad in beeld bracht.

Langharig en werkschuw. Pruiken sierden welgedane hoofden van trotse mannen. Ze werden er langer van, groter, hoger dan het gewone volk. Want die pruikendragers waren geen gewone mensen, nee, het waren regenten, een kleine groep vooraanstaande burgers, die allerlei functies bekleedden.

In 1966 bood de Belgische graaf de Kerkhove de Dentergem de gelegenheid aan kunstschilder Roger Raveel (1921) om de keldergangen, die naar de rekreatieruimte van zijn zoons leidden in zijn kasteel te Beervelde, te beschilderen. In deze opdracht zag Raveel de gelegenheid om een groepswerk te realiseren met drie kunstenaars.

Het woonhuis dat de Brusselse architect Victor Horta (1861 - 1947) in 1898 voor zichzelf bouwde, behoort tot de architectuur van de 'Art Nouveau' of 'Jugendstil'. 

Pieter Quast (1606-1647), ook wel de Hollandse Callot ge­noemd, schilderde meestal genretaferelen, boe­rengezelschappen op de manier van Ostade, Brouwer en Van der Venne, met groteske, karikatuurachtige, alledaagse figuren. 

De fotografie heeft een dubbele functie. Enerzijds is ze registratie van de zichtbare werkelijkheid, maar anderzijds ook reproductie van deze registratie. In het begin bleek het eenvoudiger een procédé te bedenken voor reproductie dan voor registratie. 

Zo de romantiek in België één buitenissige kunstenaarspersoonlijkheid heeft opgeleverd, is dit ontegensprekelijk Antoine Wiertz. Hij werd in 1806 van geringe Frans-Waalse ouders te Dinant geboren en als uitzonderlijk begaafde jongere aan de Antwerpse academie in de sfeer van de daar weer opbloeiende Vlaamse koloristentraditie tot schilder en beeldhouwer opgeleid.

De slangenring, een grote gouden ring, werd door Kolonel Rottiers in 1825 op het eiland Rhodos gekocht. Een Griek uit het stadje Lindos ruilde de ring met hem snel in piasters, bang om bij deze illegale verkoop te worden gesnapt.

Het schilderij van de Brugse kunstenaar Lanceloot Blondeel, de evangelist Lucas voorstellend die de Madonna portretteert, is geen schilderij in de gangbare zin. Het werd, in 1545, gemaakt als vaandel voor en in opdracht van het Lucasgilde, de schilderscorporatie van Blondeels woonplaats.

Wanneer men op straat iemand de weg vraagt, zal hij die in de meeste gevallen met wijzen en aanduiden kunnen uitleggen. Zodra de situatie echter iets ingewikkelder is, heeft men al gauw behoefte aan iets concretere informatie, in de vorm van een situatieschetsje, dat dan gecompleteerd wordt door een mondelinge uitleg.

Dit zeer waardevolle paneel uit het museum te Doornik laat ons met Jan Gossart, een wellicht te weinig bekend kunstenaar uit de renaissance in de Nederlanden kennis maken. Het stelt de Heilige Donatius voor, een typisch Brugse heilige, getooid in rijk ornaat. Het rad met de brandende kaarsen, het attribuut dat de heilige in de linkerhand houdt en men ook in werken van Van Eyck en Gerard David aantreft, houdt verband met een legende. 

Het hier te bespreken voorwerp uit de verzameling Kröller-Müller staat als buiten-europees kunstwerk vermeld in de catalogus 'Beeldhouwwerken'. We zien een grote. rechtopstaande, uitgeholde boomstam van de broodboom, met een lengte van 2.70 m., voorzien van een grote lengtespleet en bekroond door een vreemd mensengezicht. In de ethnomu­sicologie noemt men een dergelijk voorwerp een 'spleettrom'.

Pol Mara combineert autoweglijnen met neonlicht, reclamebor­den met machineonderdelen. Hij strengelt alles dooreen wat de mens op een bepaald ogenblik bewust of onbewust door het hoofd flitst. Het wordt een bombardement van alle mo­gelijke associaties die in een volledig irrationeel verband met elkaar worden gebracht. Herinnering, droom, werkelijkheid, concrete ervaring, lyrische ontboezeming, esthetische nauw­keurigheid alles wordt door Mara binnen de begrenzing van het doek compositorisch verwerkt volgens totaal vreemde normen. 

Jacopo del Sellaio, die dit schilderij niet gesigneerd heeft, maar wel beschouwd wordt als de schilder ervan, leefde in de stadstaat Florence ten tijde van de machtige bankiersfamilie der Medici. Behalve religieuze voorstellingen schilderde hij op latere leeftijd veel zogenaamde cassonepanelen.

De  hierbij besproken en geïllustreerde pronkkast maakt deel uit van de stedelijke aanwinsten uit het klooster der Zwartzusters. Het is een der mooiste produkten van het Brugse 17de-eeuwse meubelbedrijf, dat ondanks het economische verval van de stad waar andere Noord- en Zuidnederlandse centra hun 'gouden eeuw' beleefden, toch nog tot luxueuse scheppingen in staat bleek te zijn.

Parijs 1654, twee jongelui stellen elkaar aan het publiek voor. In een atelier geportretteerd lichten ze door de detaillering der schildersbenodigheden hun milieu nader toe. Rechts wordt men vriendelijk begroet door de zittende figuur welke zich van zijn hoed ontdeed en met een sierlijk gebaar zijn collega introduceert.  Op zijn beleefd verzoek ingaande verklaart de Champaigne, links gezeten, zijn portret. 

Deze tekening Automaat 'Alluminaut', die een robot voorstelt en niet gemaakt werd om louter esthetische redenen, is een nauwkeurig ontwerp voor een bepaalde machine. De tekst op de tekening geeft er de technische bijzonderheden van weer. Het gaat om een robot die zich kan bewegen, en zoals wij, mensen, dingen kan leren erkennen. 

Het paneel dat hier besproken wordt, vormde oorspronkelijk een onderdeel van een van de luiken van een altaarstuk. Bij geopende toestand moet de intocht in Jeruzalem zichtbaar geweest zijn, bij gesloten toestand de thans nogal beschadigde heilige (Laurentius ?), die zich op de achterzijde van ons paneel bevindt.

'De kruisoprichting' in de Kortrijkse Onze-Lieve-Vrouwekerk is één van de talrijke altaarstukken die Van Dyck heeft geschilderd gedurende de korte periode, die is verlopen tussen zijn terugkeer uit Italië in 1627, en zijn vertrek naar Engeland, in 1632.

De titelbladen en de boekillustraties, die Rubens heeft ontworpen, behoren tot de minst bekende aspecten van zijn artistieke bedrijvigheid. 

Het onderwerp van het schilderij van Claude Monet 'Blauwe regen' zijn de trossen van de glycinia, planten, die in Monet's water­tuin in het dorpje Giverny, vlak bij Parijs, boven het grote watervlak naar beneden hingen, en in het water weerspiegel­den. Het voornaamste onderwerp van het schilderij zijn niet de bloemen van de blauwe regen zelf, maar het licht, dat hun kleur, hun wriemeling overbracht op het oog van de kunstenaar. 

Onder druk van de zogeheten gemenelandsraadslieden van Rijnland, verbond Willem II zich in een handvest om nooit meer zonder overleg te plegen met het Hoogheemraadschap, sluizen in Zwammer- of Spaarndam te laten aanbrengen. In 1655, bij het vierhonderdjarig bestaan van het handvest, werd dit historisch gebeuren door Cesar Bovetius van Everdingen in een schilderij  vereeuwigd.

De echte liefhebber van een geschilderd stukje pretentieloze werkelijkheid houdt bij een rondgang door het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten te Antwerpen de pas in bij het schilderij Stilleven van Adriaen S. Coorte om het aandachtig te bekijken.

Sinds de veel te vroege dood van de fotografe Emmy Andriesse in 1953 treft men nog regelmatig foto's van haar aan op tentoonstellingen en in publikaties van de meest verschillende aard.  Ondanks haar korte leven heeft zij ons tienduizenden negatieven en honderden foto's nagelaten.

Dat het grote doek van Ingres uit Brussel met zijn monumentale, wat wezenloze figuren nu niet direkt de kijker in zijn estetische gevoelens bevredigt is goed voor te stellen. De drie levensgrote figuren zouden het zo op het eerste gezicht in een wassenbeelden museum uitstekend doen, en het is maar moeilijk in te denken dat de zo veel geroemde Ingres zelf tevreden was met deze voor ons zo starre compositie.

Een minder bekende uitbeelding van de levensloop geeft het hier te bespreken schilderij van Abraham Janssens, waarin zowel het indelen in leeftijden als het reis-idee voorkomt.

Een van de belangrijkste kunstenaars in Nederland die zich bezig houdt met wat men introspectieve kunst heeft genoemd, is Pieter Engels. Hij doet dat al geruime tijd: zijn werk vanaf ongeveer 1962/1963 is een doorlopend commentaar op het verschijnsel beeldende kunst en wat daar zoal mee samenhangt.

Schilder Jan Willem Pieneman kreeg de opdracht om voor de grote zaal van het paleis Soestdijk (het 'Jagtslot') een schilderij te maken. Dat schilderij zou Willems roemruchte wapenfeit: de Slag bij Quatre Bras uitbeelden. Geïnspireerd door het enorme succes van dit werk begon Pieneman in 1818 aan een nog groter schilderij: de 'Slag bij Waterloo'. 

Onnatuurlijk flets roze geschilderd, steekt de ijzerconstructie van de Engelse beeldhouwer Caro, als een giftig accent af tegen de bosrijke omgeving in het beeldenpark van het Museum Kröller-Müller op de Hoge Veluwe, typisch het produkt van een industriële massa-cultuur, verdwaald in de vrije natuur.

Het commentaar op de feitelijke hoedanigheid van deze prent kan kort zijn. Verzameling is een blad uit een grafisch 'boek' dat twaalf losse prenten bevat zonder bepaalde volgorde. Deze bladen zijn bedrukt met verschillende vormen of groeperingen van vormen; de vormen zijn afdrukken van simpele, metalen voorwerpen, zoals: oogjes, spijkers, hoekijzers, enzovoort.

Er is één naam die onverbrekelijk met de Venetiaanse schilderkunst verbonden is: Titiaan. Hij was het, die alle invloeden van de voorafgaande jaren verenigde tot een zeer eigen stijl, die het nageslacht diepgaand heeft beïnvloed en die tot één der hoogtepunten van de gehele schilderkunst gerekend moet worden.