OKV1972 10ste jaargang

Een kunstenaar die zijn eigen huis tot museum verklaart en zichzelf tot directeur ervan benoemt is op zichzelf een niet zo ongewone gebeurtenis. Bij Marcel Broodthaers echter, de geboren conservator (J. Dypreau), krijgt ze wel een bijzondere betekenis. Het gewone wordt bij hem altijd ongewoon. Het gewone bestaat niet. 

Een portret bekijken is een fascinerende bezigheid, omdat wij onszelf kunnen betrappen op een benaderingswijze en inlevingsintensiteit, die een ander schilderij ons gewoonlijk niet in die mate opdringt. Wanneer een Kruisiging of een Veldslag onze aandacht boeit zien we in de eerste plaats - hoe dramatisch ook - een geschilderd tafereel. 

Watteau heeft in dit schilderij vrij letterlijk gebruik gemaakt van een ets van Rembrandt uit 1642, getiteld de 'Uilenspiegel'. We zien dat de figuur van de fluitspelende jongen rechts op Watteau's schilderij nagenoeg identiek is aan de figuur op Rembrandts ets.

Al maakte Mondriaan sinds 1913 schilderijen waarop in hoofdzaak rangschikkingen van horizontale en vertikale elementen te zien zijn, toch kan dit schilderij uit 1917 als een volstrekt nieuwe opvatting van deze elementen worden beschouwd.

Pa-ta Shan-jen werd omstreeks 1625, wellicht in 1626, tegen het einde van de Ming-dynastie, in China geboren. Ook over de datum van zijn overlijden, 1705, bestaat twijfel.

Wie de etsen van de in 1937 geboren Amsterdammer Sipke Huismans bekijkt, zal misschien even het gevoel hebben, dat hij op bekend terrein is. Geen onduidelijke abstractie of onstuimige verf-erupties, die je bij voorbaat al op het verkeerde been brengen, maar een wereld vol mensen, dieren, dingen en situaties.

Stel u voor dat de tekening, die het voorwerp van onze beschouwing is, zomaar ineens ergens door u werd aangetroffen, bijvoorbeeld bij het openen van een kast op de zolder van een groot oud huis; zij zou zeker indruk op u maken en uw nieuwsgierigheid wekken naar de maker, de plaats en omstandigheden van haar ontstaan.

Dit schilderij van Abraham van Beyeren zou ik een 'pronkstuk' willen noemen. Het woord heeft twee betekenissen en beide zijn toepasselijk. In de museumcatalogus staat het te boek als pronk-stilleven, vanwege al het kostbare en kostelijke dat hier is uitgestald.

Was het een schok van herkenning die door me heen flitste, toen ik, dwalend door de museumzalen, in het centrum van een vitrine, plotseling de hiernaast afgebeelde gestalte ontwaarde ? Werd ik soms, een ondeelbaar moment, van de ene seconde op de andere, geconfronteerd met een beeld uit een ver verleden; een fase uit de evolutie, waaraan ik eens persoonlijk deel had ?

'Wij bevrijden ons van de duizendjarige dwaling die wij van de Egyptenaren erfden en volgens welke de statische ritmen de enige elementen van plastische schepping zijn. Wij proclameren dat de bewegende ritmen de essentiële vormen van onze tijdswaarneming zijn'.

Voor Vlaanderen betekent de 18de eeuw een zwakke overgangsperiode naar neo-classistische tendensen; een tijd van veel talent doch zonder leidend genie of leidend kunstcentrum. Dergelijke situatie bracht mee dat de kunst in Vlaanderen een provincialistische kunst werd van secundaire meesters.

In het verleden zijn zowel de Hollandse musea als verzamelaars niet zo gebrand geweest op het werk van de Utrechtse schilder Hendrick ter Brugghen (1588-1629). Van de ruim tachtig van zijn hand bekende werken bevinden er zich op dit moment vijftien in Nederlands bezit.

Anton Ignaz Melling tekende in 1812 het gezicht op Leeuwarden waarvan een fragment op de omslag van dit katern is afgebeeld. In het jaar 1812 vormde Nederland een onderdeel van het Franse Keizerrijk en dat maakt het verklaarbaar, dat een tekenaar, die op dat moment in dienst was van de Franse regering, een Nederlandse stad in beeld bracht.

Langharig en werkschuw. Pruiken sierden welgedane hoofden van trotse mannen. Ze werden er langer van, groter, hoger dan het gewone volk. Want die pruikendragers waren geen gewone mensen, nee, het waren regenten, een kleine groep vooraanstaande burgers, die allerlei functies bekleedden.

In 1966 bood de Belgische graaf de Kerkhove de Dentergem de gelegenheid aan kunstschilder Roger Raveel (1921) om de keldergangen, die naar de rekreatieruimte van zijn zoons leidden in zijn kasteel te Beervelde, te beschilderen. In deze opdracht zag Raveel de gelegenheid om een groepswerk te realiseren met drie kunstenaars.

Het woonhuis dat de Brusselse architect Victor Horta (1861 - 1947) in 1898 voor zichzelf bouwde, behoort tot de architectuur van de 'Art Nouveau' of 'Jugendstil'. 

In de bloeimaand van het jaar 1609 vonden overal in de Nederlanden volksfeesten plaats ter viering van het Twaalfjarig Bestand. Vooral de Rederijkers gaven hieraan 'door hunne optogten en spelen den schoonsten luister'

De fotografie heeft een dubbele functie. Enerzijds is ze registratie van de zichtbare werkelijkheid, maar anderzijds ook reproductie van deze registratie. In het begin bleek het eenvoudiger een procédé te bedenken voor reproductie dan voor registratie. 

Zo de romantiek in België één buitenissige kunstenaarspersoonlijkheid heeft opgeleverd, is dit ontegensprekelijk Antoine Wiertz. Hij werd in 1806 van geringe Frans-Waalse ouders te Dinant geboren en als uitzonderlijk begaafde jongere aan de Antwerpse academie in de sfeer van de daar weer opbloeiende Vlaamse koloristentraditie tot schilder en beeldhouwer opgeleid.

De slangenring, een grote gouden ring, werd door Kolonel Rottiers in 1825 op het eiland Rhodos gekocht. Een Griek uit het stadje Lindos ruilde de ring met hem snel in piasters, bang om bij deze illegale verkoop te worden gesnapt.

Het schilderij van de Brugse kunstenaar Lanceloot Blondeel, de evangelist Lucas voorstellend die de Madonna portretteert, is geen schilderij in de gangbare zin. Het werd, in 1545, gemaakt als vaandel voor en in opdracht van het Lucasgilde, de schilderscorporatie van Blondeels woonplaats.

Wanneer men op straat iemand de weg vraagt, zal hij die in de meeste gevallen met wijzen en aanduiden kunnen uitleggen. Zodra de situatie echter iets ingewikkelder is, heeft men al gauw behoefte aan iets concretere informatie, in de vorm van een situatieschetsje, dat dan gecompleteerd wordt door een mondelinge uitleg.

Dit zeer waardevolle paneel uit het museum te Doornik laat ons met Jan Gossart, een wellicht te weinig bekend kunstenaar uit de renaissance in de Nederlanden kennis maken. Het stelt de Heilige Donatius voor, een typisch Brugse heilige, getooid in rijk ornaat.

Het hier te bespreken voorwerp uit de verzameling Kröller-Müller staat als buiten-europees kunstwerk vermeld in de catalogus 'Beeldhouwwerken' (3e druk 1962). Van de bezoeker wordt dus verwacht, dat hij het onderhavige voorwerp als beeldhouwwerk tout court beschouwt. 

In de ontwikkeling van het kunstgebeuren stellen we steeds en opnieuw vast dat de essentiële stoot tot het ontstaan van een nieuwe stijl wordt gegeven door een te vergaand maniërisme van de voorafgaande. Alhoewel deze regel algemeen geldend is, ontstaat toch geen enkele nieuwe tendens of zij draagt de sporen van een eerder in de tijd ontstaan kunstfenomeen. 

Jacopo del Sellaio, die dit schilderij niet gesigneerd heeft, maar wel beschouwd wordt als de schilder ervan, leefde in de stadstaat Florence ten tijde van de machtige bankiersfamilie der Medici. Behalve religieuze voorstellingen schilderde hij op latere leeftijd veel zogenaamde cassonepanelen.

In zijn catalogus van de meubelcollectie van het Rijksmuseum te Amsterdam verwijst de Nederlandse meubeldeskundige Th. H. Lunsigh Scheurleer, teneinde de wetten en gebruiken van een middeleeuws meubelmakersambacht in de Nederlanden te illustreren, naar wat men weet over het schrijnwerkers- en timmerliedengilde van de kunststad Brugge.

Parijs 1654, twee jongelui stellen elkaar aan het publiek voor. In een atelier geportretteerd lichten ze door de detaillering der schildersbenodigheden hun milieu nader toe.

Deze tekening Automaat 'Alluminaut', die een robot voorstelt en niet gemaakt werd om louter esthetische redenen, is een nauwkeurig ontwerp voor een bepaalde machine. De tekst op de tekening geeft er de technische bijzonderheden van weer. Het gaat om een robot die zich kan bewegen, en zoals wij, mensen, dingen kan leren erkennen. 

Het paneel dat hier besproken wordt, vormde oorspronkelijk een onderdeel van een van de luiken van een altaarstuk. Bij geopende toestand moet de intocht in Jeruzalem zichtbaar geweest zijn, bij gesloten toestand de thans nogal beschadigde heilige (Laurentius ?), die zich op de achterzijde van ons paneel bevindt.

'De kruisoprichting' in de Kortrijkse Onze-Lieve-Vrouwekerk is één van de talrijke altaarstukken die Van Dyck heeft geschilderd gedurende de korte periode, die is verlopen tussen zijn terugkeer uit Italië in 1627, en zijn vertrek naar Engeland, in 1632.

De titelbladen en de boekillustraties, die Rubens heeft ontworpen, behoren tot de minst bekende aspecten van zijn artistieke bedrijvigheid. Deze vaststelling hoeft ons niet te verwonderen. 

Het werk van Claude Monet, wiens schilderij 'Blauwe regen' u in reproduktie voor ogen hebt, is voor oude leden van Openbaar kunstbezit Nederland niet onbekend: jaren geleden, om precies te zijn op 26 januari 1959, is een ander werk van zijn hand, een Parijs stadsgezicht, in deze serie verschenen en besproken. 

Het is maar weinig bekend dat in een gedeelte van de oude suikerfabriek bij Halfweg, aan de spoorlijn Amsterdam-Haarlem, een van de fraaie voorbeelden van een 17de eeuws openbaar gebouw geïncorporeerd is.

De echte liefhebber van een geschilderd stukje pretentieloze werkelijkheid houdt bij een rondgang door het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten te Antwerpen de pas in bij het schilderij Stilleven van Adriaen S. Coorte om het aandachtig te bekijken.

Sinds de veel te vroege dood van de fotografe Emmy Andriesse in 1953 treft men nog regelmatig foto's van haar aan op tentoonstellingen en in publikaties van de meest verschillende aard.

Jean Auguste Dominique Ingres, Vergilius leest uit de Aeneis voor. Dat het grote doek van Ingres uit Brussel met zijn monumentale, wat wezenloze figuren nu niet direkt de kijker in zijn estetische gevoelens bevredigt is goed voor te stellen.

Bedenkingen over het verloop van het menselijk leven behoorden niet alleen tot het domein van de bespiegelende geschriften, maar werden ook veelvuldig in de plastische kunsten tot uiting gebracht door middel van ingewikkelde allegorische voorstellingen.

De laatste tijd manifesteert zich in de beeldende kunst heel duidelijk een verschijnsel dat in de twintigste eeuw al voortdurend latent aanwezig is geweest: de neiging tot introspectie.

Schilder Jan Willem Pieneman kreeg de opdracht om voor de grote zaal van het paleis Soestdijk (het 'Jagtslot') een schilderij te maken. Dat schilderij zou Willems roemruchte wapenfeit: de Slag bij Quatre Bras uitbeelden.

Onnatuurlijk flets roze geschilderd, steekt de ijzerconstructie van de Engelse beeldhouwer Caro, als een giftig accent af tegen de bosrijke omgeving in het beeldenpark van het Museum Kröller-Müller op de Hoge Veluwe, typisch het produkt van een industriële massa-cultuur, verdwaald in de vrije natuur.

Het commentaar op de feitelijke hoedanigheid van deze prent kan kort zijn. Verzameling is een blad uit een grafisch 'boek' dat twaalf losse prenten bevat zonder bepaalde volgorde. Deze bladen zijn bedrukt met verschillende vormen of groeperingen van vormen; de vormen zijn afdrukken van simpele, metalen voorwerpen, zoals: oogjes, spijkers, hoekijzers, enzovoort.

Het is algemeen bekend dat Italië in de ontwikkeling van de schilderkunst lange tijd een belangrijke rol heeft gespeeld. De stad Venetië heeft daarbij een speciale plaats ingenomen.