OKV plus 2001.1 Tentoonstellingen

Hoe vreemd het ook klinkt, Brussel heeft een rijke fauna en flora en is de natuurlijke biotoop voor een heleboel dieren waarvan we het bestaan niet vermoeden.

De expositiezalen worden omgebouwd tot een gigantische interactieve ruimte waar heel wat te ontdekken valt. Theoretische materie wordt met veel fantasie en verbeelding in gekleed. Aanraken, proberen en ontdekken zijn hier de codewoorden. 

Is iemand die psychisch ziek is in staat kunst te maken? Er bestaat een grote interesse in het beeldend werk van mensen die vroeger enkel op de creatieve dienst van een instelling terechtkonden.

Op de tentoonstelling is werk te zien van volwassen mentaal gehandicapten, uit het atelier 'La Pommeraie' in het Waalse dorpje Ellignies-Sainte-Anne. Het werk dat in het atelier gemaakt wordt is van een uitzonderlijk hoge kwaliteit.

Onder de bezoekers van het atelier was er ook de vorig jaar overleden Paul Duhem. Zijn werk, zeker de wijze waarop hij de gezichten tekent, maakte en maakt nog steeds grote indruk. Onlangs was er zelfs een tentoonstelling van hem in Stockholm.

Een staalkaart van het modernisme, dat wil deze tentoonstelling u bieden. Meer dan 100 stoelen, zitmeubelen en objecten zijn er te zien.

Eigen aan deze meubelen is dat zij op het ogenblik van hun ontwerp stuk voor stuk heel erg vernieuwend waren, zeker wat de vorm, de functie en het materiaal aangaat. Al die jaren later hebben ze nog steeds niets aan vooruitstrevendheid ingeboet.

Uiteraard ontbreken de klinkende namen niet. Rietveld, Le Corbusier, Mackintosch, Pesce, Sotsass, Aalto ... Geen van allen hebben ze nog introductie nodig. Hun tijdloze ontwerpen spreken voor zich.

Het Koninklijk Museum voor Midden Afrika eindelijk afgestoft? De nieuwe aanpak is anders best veelbelovend. Voor de allereerste keer in de geschiedenis van het museum wordt de collectie kritisch bekeken. En  de kritiek is niet mals.

Al een eeuw kijkt men met een koloniale blik naar Afrika en heeft men vanuit die invalshoek de collecties opgebouwd. Elk stuk wordt met een typische diagnostische blik bekeken, vaak louter op uiter­lijke kenmerken, zodat het mooi past in één of andere deelverza­meling. Maar zelden leren we iets over de bredere context. Wie was het volk achter het voorwerp? Eigenlijk was dat ook nooit mogelijk, daar het steeds westerlingen zijn geweest die zich over de opstel­lingen hebben gebogen. In het beste geval krijg je dan een westerse interpretatie van Afrikaanse kunst. Trouwens, kunst? Is wat in dit museum te zien is eigenlijk wel kunst? Of maken wij dat ervan? Vaak zijn het alledaagse gebruiksvoorwerpen, die veeleer een antropologisch dan een esthetisch verhaal te vertellen hebben. Toch staat esthetiek al decennia voorop bij dit soort collecties.

Men kan zeggen dat met de tentoonstelling 'Exit Congo' deze spiraal  doorbroken is. Door de voorwerpen te confronteren met werk van hedendaagse kunstenaars ontstond een zeer boeiende en soms heel verrassende dialoog, waarbinnen de kritiek niet gespaard wordt. Opvallend is dat Afrikanen dit soort musea zeer vaak beschouwen als een soort uitverkoop van hun waarden en traditie maar dat wij daar zelden of nooit bij stil staan. Met deze tentoon­stelling kan je niet anders. En dat is nu net de kracht van dit project. Regelmatig zie je Afrikanen dit museum bezoeken en vanaf nu  heb je ook een idee hoe zij zich voelen.

Mooi zijn de confrontaties tussen de werken van Luc Tuymans en de vaste collectie. Er worden enkele schilderijen van hem getoond uit de reeks 'de diagnostische blik', waar hij als een dokter louter symptomatisch zijn onderwerpen bekijkt. Net zoals de verzamelaars van Tervuren dit ook altijd hebben gedaan. Zo zie je een portret van Tuymans hangen naast een vitrine met daarin een stoel met een menselijk gezicht op de poten. En zoals de schilder op zoek gaat naar details, naar symptomen, waarbij het gezicht als geheel bijkomstig wordt, zo gaan wij op zoek naar details, naar het gezicht op de poten van de stoel, vergetende dat de eerste functie van dat voorwerp toch nog altijd 'stoel zijn' is. In principe is die versiering zelfs bijkomstig. Maar een dergelijke houding zet de hele museumindeling natuurlijk op zijn kop, want dan staat niets nog waar het eigenlijk thuishoort.

En hiermee raken we natuurlijk de kern van heel de zaak: waar horen deze voorwerpen thuis? Uiteraard niet in dit museum. Maar als je ze dan toch toont, waarom dan niet in hun juiste context? Mooi is het werk van Yoma Muteba Luntumbue, gastcurator. Hij stopte een aantal maskers in een winkelwagentje en zette er bordjes 'Uitverkoop-Soldes' tussen. Een wel heel onthutsend en oneerbiedig beeld, maar veelzeggend.

Eigenlijk blijven er na het bekijken van deze tentoonstelling maar twee opties open voor het museum in Tervuren. Ofwel wordt dit pad verder bewandeld en zal deze - overigens schitterende - collectie Afrikaanse voorwerpen eindelijk zijn ware verhaal kunnen vertellen, een verhaal waar we alleen maar van kunnen leren. Of anders bouwt men een nieuw museum, waar men dan  het huidige in neerzet als een soort van stoffige relikwie uit het verleden waar alleen sommige ex-kolonialen nog enige nostalgische gevoelens voor koesteren. Een tussenweg bestaat niet meer vrees ik.