België staat na de eerste wereldoorlog voor de taak van de wederopbouw van de verwoeste gebieden. Architecten en stedebouwkundigen met vernieuwende sociaal-maatschappelijke en artistieke ideeën grijpen de kans aan om eigentijdse bouwkunst in een rationeel urbanistisch geheel aan te bieden. Anderen opteren voor een reconstructie van het vooroorlogse beeld.

Europa was tijdens de voorbije twee eeuwen (andermaal) de bakermat van een wereldbepalend nieuw cultuurfenomeen: het ontstaan van een industriële cultuur. De oude natuurlijke vormen van drijfkracht (wind, water of de spierkracht van mensen en dieren) werden vervangen.

Bij de titel van deze aflevering vraagt U zich wellicht af wat dit alles met Vlaanderen te maken heeft. Duidelijk niet erg veel, behalve dan het feit dat er zich toch een vrij belangrijk aantal oosterse werken bevinden in onze openbare en privé collecties, jammer genoeg dikwijls in niet al te beste toestand.

In onze gemeenschap bestaat er zoiets als een bijna onbekende en dus onbeminde serie kunstdisciplines, waarover iedereen al naargelang het hem uitkomt zijn ideeën formuleert, met of zonder kennis, ten goede of ten kwade. Vandaar dat we dachten hier toch ook enkele opmerkingen te mogen plaatsen. 

Het is allemaal begonnen op een plaats die ook veel niet-Antwerpenaren kennen: het Steen. In 1864 is daar een "Museum voor Oudheden" geopend en op zijn laatst in 1876 waren daar reeds exotica aanwezig, meer bepaald van oude Mexicaanse culturen. 

De schilders, beeldhouwers, bouwmeesters, edelsmeden en andere kunstenaars zijn in de eerste plaats verantwoordelijk voor Vlaanderens rijke culturele verleden, maar hun kunst zou nooit die uitstraling hebben gekend, indien zij niet de steun en de belangstelling van de Habsburgse vorsten en landvoogden kregen.

Het Rubenshuis is thans een museum. De naoorlogse generatie heeft het nooit anders gekend. Ook elders kregen grote cultuurhelden een dergelijk monument. Om het bij de kunstschilders uit de renaissance en barok te houden: het Rembrandthuis in Amsterdam, de Casa Buonarroti in Florence, het huis van Vasari in Arezzo, dat van Rafaël in Urbino of het huis van El Greco in Toledo.

De uitdrukking design komt uit Engeland en wordt internationaal aanvaard, zowel in de Germaanse als de Romaanse talen (de Latijnse oorsprong is immers "designare"). In het Engels kent het woord twee betekenissen, enerzijds plan-opzet en anderzijds, ontwerp, schets-tekening. Beide roepen een goed beeld op. Welke betekenis men aan design ook geeft, het is in ieder geval een toevoeging door de mens aan de natuur en behoort hierdoor zelf tot de cultuur.

De reeds lange lijst van Antwerpse kunsthistorische en oudheidkundige musea werd in oktober 1986 uitgebreid met het Museum voor Fotografie van de provincie Antwerpen. Een apart museum, zoals ook de fotografie een apart gegeven is. Fotografie toont zich in de eerste plaats door het behaalde resultaat: de foto. 

Het Stoclethuis op de Tervurenlaan te Brussel staat sedert jaren in de internationale kunst-historische belangstelling. Het lag in de lijn der verwachtingen dat het meesterwerk van de Weense architect Josef Hoffmann centraal zou staan in de voorbereiding en de uitvoering van Europalia 87 Osterreich.

Poëzie en schilderkunst zijn vijandige broers. Ze stellen soms vertrouwen in elkaar maar lijden er evengoed onder dat de ander slimmer is, of mooier, goed ter tale is of beter uit de verf komt. Er zijn nog andere kinderen in de familie: muziek, dans, theater, ... Maar de relatie tussen poëzie en schilderkunst is altijd heel bijzonder geweest.

Een kunstenaar aan het werk in zijn atelier is steeds een courant thema geweest in de schilder- en tekenkunst. Denk maar aan het schilderij "Las Meninas" (1656) van Diego Velasquez dat wordt bewaard in het Prado van Madrid. Het toont Velasquez die het koninklijk echtpaar schildert; in werkelijkheid gaat het om een zelfportret van de kunstenaar in zijn atelier.

Het woord "monument" is afgeleid van het Latijnse werkwoord "monere", wat kan vertaald worden door "in herinnering brengen". Onder monument kunnen we dus alles verstaan wat iemand of iets in herinnering brengt. 

Meubel, object en kunst. Samengevoegd vormen deze drie begrippen een vrij recent woord in het artistieke taalgebruik. Bovendien wil de betekenis nogal eens wisselen naargelang het voorwerp dat men ermee wil aanduiden of omschrijven. 

De Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde van Antwerpen (K.M.D.A.) werd gesticht op 21 juli 1843. Het initiatief ging uit van een groep Antwerpse burgers onder impuls van Frans Loos (1799-1871), de latere burgemeester. Hun doel was o.m. "de kennis der natuurlijke historie op een aangename wijze te verbreiden".

Assemblage wordt nogal makkelijk geïdentificeerd met een 20e-eeuwse vorm van industriële produktie: het monteren van kant-en-klare onderdelen tot een volwaardig gebruiksvoorwerp zoals een auto. Assemblage is echter meer dan dat. In de plastische kunst is het een vrij recent fenomeen. 

In 1585 werd Antwerpen na een langdurige belegering door de Spaanse troepen heroverd. Deze herovering kadert in de opstand van de Nederlanden tegen Filips II (1527-1598). Niet alleen godsdienstige omstandigheden maar ook politieke tegenstellingen, evenals  economische en sociale motieven gaven aanleiding tot ongenoegen en verzet. Binnen het bestek van deze aflevering vermelden we hier enkel de voornaamste gebeurtenissen van de opstand.

De kunstenaar weet maar al te goed dat er musea en instellingen zijn, die hedendaagse kunst verzamelen, presenteren en conserveren. Kunst gemaakt voor de musea is een vrij normale zaak is geworden. 

Niet de Vlaamse primitieven vormen het onderwerp van deze bijdrage, wel is het de bedoeling aandacht op te brengen voor de vroege paneelschilderkunst in Frankrijk en Italië, alsook voor het artistiek gebeuren in deze landen tijdens de periode dat bij ons de Vlaamse primitieven hun activiteiten aan de dag leggen. 

Altijd al heeft de mens veel met het dierenrijk te maken gehad. Wij zijn van dieren afhankelijk voor onze voeding, soms geven zij ons ook genegenheid. Maar daarnaast zijn wij nieuwsgierig naar deze wezens die zo van ons verschillen, naar voorkomen zowel als naar gedrag, en soms toch verrassend menselijke trekken vertonen. Niet te verwonderen dus dat zij reeds zeer vroeg werden afgebeeld. In de kunst van alle tijden en alle volkeren treffen we ze aan en deze diereniconografie is zeer verscheiden.

De titel "Fotografie uit de pionierstijd" klinkt wellicht enigszins vaag, maar dekt dan toch wel de volledige lading van deze aflevering. Onderwerp is de fotografie van ruim honderd jaar geleden, de zogenaamde "documentaire fotografie", dit tegenover de "kunstfotografie" waarvan pas omstreeks 1900 sprake kan zijn.

Tijdens de middeleeuwen bestond het tafelgerei in hoofdzaak uit houten en ceramische voorwerpen. Benen en hoornen onderdelen kwamen voor, maar ook metaal, koper en tin werd aangewend. Voor de gewone man kwam het in de eerste plaats eropaan de honger te stillen en de dorst lessen. Voor vorsten en grote heren heeft het eetmaal een andere betekenis. De hoeveelheid tafelgerei in al dan niet verguld zilver en meer uitzonderlijk in goud, en gewoonlijk voorzien van het gegraveerd of geëmailleerd wapen van de heer, geldt als een statussymbool.

Onder deze bijdrage wordt een tipje van de sluier opgelicht waarachter een wereld van controversen over begripsbepaling en begripsinhoud schuilgaat. Een wereld, die nochtans ook een schat aan kunstvoorwerpen en creativiteit herbergt, waarop in Vlaanderen het zonlicht nog nauwelijks heeft geschenen. 

Reeds héél vroeg in de cultuurgeschiedenis duiken zee en schepen op in de beeldende kunst. Het maritieme oefende blijkbaar al gauw een bijzondere aantrekkingskracht uit op de kunstenaars.