Paul van Ostaijen was de belangrijkste woordvoerder van het modernisme in Vlaanderen. Door zijn belangstelling voor de theoretische fundering van de moderne kunst, zowel literair als plastisch, verleende hij bovendien aan dat modernisme een intellectueel statuut.  

In de loop van de 19e eeuw zal, voor het eerst sedert de uitvinding van het wiel, een nieuw transportsysteem tot stand komen. Het principe van de spoor-wegen berust op geprefabriceerde 'sporen': die houden het voertuig op het juiste pad (m.a.w. besturing wordt overbodig), en de wrijving van de wielen bij het transport van zware lasten wordt gereduceerd.

De bedoeling van deze aflevering is een degelijke informatie te brengen over een belangrijk maar minder goed gekend begrip in de architectuurgeschiedenis van onze gewesten: de Brabantse gotiek. De ontwikkeling van de stedebouwkundige en architecturale contexten, de talrijke bekende bouwmeesters en anonieme bouwvakkers. 

Een Duits humorist schreef eens: 'Het belangrijkste aan een zeef zijn de gaten...' Van een muziekinstrument zou men ongeveer hetzelfde kunnen zeggen: het belangrijkste is wat je niet kan zien (maar horen), met name de muziek. 

Fritz Mayer van den Bergh (1858-1901) was een grootmeester in het verzamelen van kunstvoorwerpen. Onbevooroordeeld en zonder concurrentie van medeverzamelaars kocht hij zowel een buste van Serapis, een marmerbeeld van de Griekse halfgod van de geneeskunde Asklepios, een Cypriotische snavelkan als ivoren reliëfs, wandtapijten ... Het Museum Mayer van den Bergh dwingt bewondering af omdat dit museum bestaat uit een 20-jarige verzameling van slechts één persoon.

De romantiek in ons land is vertegenwoor­digd door de buitenissige kunstenaar Antoine Wiertz (1806-1865). Deze geëxal­teerde figuur bracht ons een kunstenaars­œuvre vol tegenstrijdigheden. Hij geeft meesterschap aan zijn onmacht, door op spectaculair formaat te willen wedijveren met Michelangelo en Rubens. Naast zijn bizarre schilderdoeken zijn zijn kleine olie­verfschetsen zeker niet te versmaden. Het voormalige gigantische atelier van Antoine Wiertz is vandaag een aan zijn œuvre gewijd museum. 

De tijd is doorgaans een goede toetssteen. Of twintig jaren voldoende zijn om te kunnen oordelen over een kunstgebeuren zal opnieuw door de tijd worden uitgemaakt. Met Taptoe (1), dat nog niet ver achter ons ligt, rijst de vraag hoe oud het verleden moet zijn om tot de geschiedenis te behoren.

Wat momenteel in de bouwkunst van de 19e eeuw zo aanspreekt en ertoe geleid heeft dat overal in Europa nu ook de leek zijn aandacht richt op de neostijlen en het eclecticisme, is misschien niets anders dan een idee van vrijheid - de bevrijding en de vaak onbeheerste creativiteit die de architecten van toen eigen scheen te zijn. 

Het is nodig eerst even bepaalde begrippen te verduidelijken. Textielkunst zou volgens de traditionele opvatting de verzamelnaam kunnen zijn van de diverse toegepaste kunsten die textiel als materie gebruiken. Denk aan kantwerk, wandtapijten, borduurwerk. De mode zou men ook een textielkunst kunnen noemen. Maar dat doet men niet. 

Onze laat-gotische altaarretabels vormen een ongemeen boeiende wereld. Ze bekoren ons niet alleen door hun grote artistieke kwaliteit en hun rijke geestelijke inhoud, maar zij zijn ook een typisch verschijnsel van één der schitterendste perioden van onze Zuidnederlandse kunst. Vlaanderen speelt in de 14e en 15e eeuw een belangrijke rol in het Europese kunstgebeuren.

Lang voor het ontstaan van de fotografie hadden kunstenaars in de 'Camera obscura' een mechanisch hulpmiddel gevonden bij het weergeven van de werkelijkheid. Wat is een 'Camera obscura' eigenlijk? Een gesloten, donkere ruimte, meestal een kastje, waarin de lichtstralen langs een kleine opening naar binnen dringen...

Misschien leerde ook u het werk van Jordaens kennen op grootmoeders koekentrommel: Soo d'oude songen (Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Antwerpen) of De koning drinkt (Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, Brussel) waren lange tijd even populaire dekselversieringen als Rembrandts Nachtwacht in gedreven koperkleurig blik. 

Toen de Japanse prentkunst omtrent het midden van de 19e eeuw tot het Westen doordrong, wekte zij onmiddellijk, zowel bij kunstliefhebbers en critici als bij kunstenaars, geestdriftige belangstelling op. Eerstgenoemden erkenden er een kunstschepping in terwijl de anderen er inspiratie tot hernieuwing van hun werk in zagen.

Om meteen maar een in de geest van menig kunstliefhebber diffuus aanwezig misverstand uit de weg te ruimen: het eigenlijke dorpslandschap, het gezicht op een of andere agrarische nederzetting - dit wil zeggen een door hun inplanting rond een kerkje, plein of dries, heel duidelijk hun samenhorigheid verradende groep landelijke woningen.

Het houden van triomftochten en het optrekken van stadsversieringen is tot in onze eeuw bewaard gebleven. Redenen tot het organiseren van zulke feestvieringen waren steeds in overvloed aanwezig: nu eens was de geboorte van een prins of het huwelijk van een vorst en vorstin, dan weer een begrafenis (!) of een belangrijke militaire overwinning.

De proefnemingen die u zult bekijken moeten ook voor de wijsbegeerte belangwekkend zijn. Ze kan hier de geschiedenis zien van de dwaalwegen van de menselijke geest en die is even belangrijk als de politieke geschiedenis van ettelijke volkeren. De twee voornaamste levenstijden voor een mens zijn zijn levensbegin en -einde. 

De belangstelling voor l'Art Nouveau is betrekkelijk jong en, gaarne toegegeven, lang niet algemeen. Men ziet er veelal een voorbijgaande bevlieging in, een uitbundige verdwazing en zelfs een decadentie die tot niets leidde, met het gevolg dat ze door veel intellectueel gevormde tijdgenoten niet ernstig opgenomen wordt. 

De regenboog is ongetwijfeld een van de meest fascinerende natuurverschijnselen met een sterk emotionele inhoud. In de bijbel is de regenboog een blijk van verzoening die God na de zondvloed aan Noë gaf. In de heidense religies werd hij beschouwd als een sluier van Iris, de bodin der Goden, vooral van Hera. 

Wanneer wij vandaag denken aan een man die potten draait, dan denken we aan hem als aan een nogal individueel, individualistisch, zelfs wat eigendunkelijk kunstenaar. Dat is hij vandaag misschien, althans bij ons in het Westen. Dat was hij zeker niet in het verleden. 

Wanneer men over één of andere kunstuiting gaat praten of schrijven, dan heeft men al heel gauw - té gauw - de neiging het over stijl en stijlontwikkeling en zo te hebben. Men gaat etiketten plakken, men gaat indelen in vakjes, opbergen in kastjes en wegwijzertjes plaatsen van het éne kastje naar het andere. 

In de nacht van de 21ste juli 1944 werd de stad Kortrijk door een dubbele bomaanval geteisterd. Een dantesk tafereel bood de brand van de Grote Hallen, waarvan de houten roosteringen en het gebint, met de prachtige collectie meubelen van het Museum van Oudheden, dat in de hallen ondergebracht was, in de vlammen opgingen. 

Heidi de Nijn is als wetenschappelijk medewerkster verbonden aan de Stedelijke Musea van Mechelen.

Interieurkunst schijnt in Vlaanderen relatief weinig kunstenaars aangetrokken te hebben. Er zijn wel Horta en Henry Van de Velde maar zij waren in eerste instantie architecten. Op dit ogenblik staan er twee dergelijke figuren aan de top: Pieter De Bruyne (1931) en Emiel Veranneman (1924). 

Wanneer we de term 'materieschilders' gebruiken denken we in de eerste plaats aan kunstenaars als Tàpies, Jaap Wagemaker, Bram Bogart en al die anderen die in hun schilderijen een bepaalde oppervlaktestructuur, een reliëf of een bepaalde werking vanuit de verfla(a)g(en) centraal stellen door bijvoorbeeld vermenging van de verf met zand of andere materialen.