Doorgaans wordt aangenomen dat het 18e-eeuwse Vlaamse kunst- en cultuurleven op een laag pitje brandde. Nochtans bezit Vlaanderen een schat aan gewoonweg prachtige 18e-eeuwse gebouwen en interieurs, waarvan de talrijke kastelen en burgerhuizen (hotels) de meest indrukwekkende zijn.

De meest onherroepelijke van alle scheidingen is deze tussen leven en dood. Het mysterie van de scheiding tussen geest en lichaam wordt vergezeld van een aantal rituele handelingen. Een geloof dat de geest na de dood verder leeft, terwijl het stoffelijk overschot aan de aarde wordt toevertrouwd. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de dingen rondom de dood een duurzame bestendiging kregen in de kunst.

In bijna alle culturen hebben mensen dagelijks met kledij te maken. En bijna altijd is die kledij op één of andere manier verfraaid. Die versiering kan vele vormen aannemen: van het eenvoudige sierstiksel dat de snit beklemtoont, tot kostbaar goudborduursel, van een halssnoer in glaskralen tot de schitterendste diamantjuwelen. 

Het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika voorstellen aan het publiek van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen, is mij een vreemde en moeilijke taak omdat dit museum in feite geen kunstmuseum is. Toch zijn er rechtstreeks en onrechtstreeks zovele kunststrekkingen en kunstuitingen met ons museum verbonden, dat de voorstelling ervan in Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen ten zeerste gerechtvaardigd lijkt.

Het Vlaams impressionisme is ongetwijfeld te situeren tegen de achtergrond van het Frans impressionisme. Heeft deze externe inspiratiebron bij sommige kunstenaars soms tot mislukte assimilatiepogingen en nefaste resultaten gevoerd, toch onderscheidt de Vlaamse interpretatie van het impressionisme zich van de Franse.

Hadden de renaissancegebouwen uit de 16e-eeuwse zuidelijke Nederlanden hoofdzakelijk een profane bestemming, de barokarchitectuur in de 17e eeuw is vooral een kerkelijke architectuur. In de barok kent de religieuze bouwkunst een ongekende bloei. 

De beeldhouwkunst kende in de 17e eeuw een nooit geëvenaarde opgang. In het Vlaamse landsgedeelte was de produktie zo onthutsend groot, dat we van 'des Guten zuviel' zouden kunnen gewagen. En wel in die mate dat er vandaag de dag een haast algemene onverschilligheid heerst voor deze artistieke explosie, voor dit sculptuur-wonder. De zakelijk ingestelde mens van de 20e eeuw heeft geen eerbied meer voor een dergelijke cultuurovervloed, hij blijft er ongevoelig voor, of is er allergisch voor geworden.

Het is niet zo eenvoudig een bepaling te geven van de term 'barok'. Hij dekt een lading die een zeer grote verscheidenheid vertoont. Tot de gemeenschappelijke kenmerken van de barok behoort in de eerste plaats een uitgesproken naturalisme, het streven naar een natuurgetrouwe weergave van mensen en dingen.

Sinds 1973 is de collectie van het PMMK voorlopig in de Lakenhalle te Ieper ondergebracht. Het ligt evenwel in de bedoeling van het Provinciebestuur een adequaat ingericht en uitgerust museum te verwezenlijken. Inhoudelijk biedt de collectie een overzicht van de moderne kunst in ons land vanaf de eeuwwisseling tot heden. 

Rond de ontstaansgeschiedenis van het Chinees Paviljoen werd al vrij vlug een legende geweven die nu nog hardnekkig voortleeft, maar daarom niet minder verzonnen is. Deze legende wil dat het Chinees Paviljoen te zien was op de Wereldtentoonstelling te Parijs in 1900 en nadien werd aangekocht door koning Leopold II (1835-1909) om het in Laken herop te bouwen. 

Er zijn weinig kunstuitingen waarin de hypocrisie zo duidelijk aanwezig is als in het portret. Die hypocrisie berust op een stilzwijgend compromis tussen de twee betrokken partijen: de geportretteerde, die er zo voordelig mogelijk uit wil zien, en de portrettist, die wat graag tegemoetkomt aan de ijdelheid van zijn object omdat hij zijn kunstwerk 'aanvaard' wil weten.

De ontwikkeling van de prentkunst valt nauw samen met de ontwikkeling van de drukkunst. Prentkunst is trouwens voor een deel drukkunst, hetgeen duidelijk blijkt uit de naamgeving: een prent heette vroeger 'print' en 'printen' betekende drukken. De bedoeling van beide kunsten is dezelfde: op grote schaal een tekst of beeld vermenigvuldigen en verspreiden.

Eén van de bouwmeesters die in volle overtuiging streed voor een herwaardering van zowel de professie van architect, als van de architectuur was Jean-Pierre Cluysenaar (1811-1880). De toenemende ontaarding van de architectuur en de kunst was, aldus Cluysenaar, een direct gevolg van het ondeskundig onderwijs.

'Het is normaal dat men voor de aanleg van straten en pleinen naar bepaalde regels zoekt. Zo kan men eenvoudigweg stellen dat de architectuurvormen de letters zijn van het alfabet, dat de huizen de woorden zijn en de straten de zinnen vormen. Zij moeten zo juist, zo elegant en zo welluidend mogelijk klinken', beweert een 19e-eeuws stedebouwkundig theoreticus.

Paul van Ostaijen was de belangrijkste woordvoerder van het modernisme in Vlaanderen. Door zijn belangstelling voor de theoretische fundering van de moderne kunst, zowel literair als plastisch, verleende hij bovendien aan dat modernisme een intellectueel statuut.  

In de loop van de 19e eeuw zal, voor het eerst sedert de uitvinding van het wiel, een nieuw transportsysteem tot stand komen. Het principe van de spoor-wegen berust op geprefabriceerde 'sporen': die houden het voertuig op het juiste pad (m.a.w. besturing wordt overbodig), en de wrijving van de wielen bij het transport van zware lasten wordt gereduceerd.

De bedoeling van deze aflevering is een degelijke informatie te brengen over een belangrijk maar minder goed gekend begrip in de architectuurgeschiedenis van onze gewesten: de Brabantse gotiek, met aandacht voor de ontwikkeling van de stedebouwkundige en architecturale contexten, de talrijke bekende bouwmeesters en anonieme bouwvakkers. 

Een Duits humorist schreef eens: 'Het belangrijkste aan een zeef zijn de gaten...' Van een muziekinstrument zou men ongeveer hetzelfde kunnen zeggen: het belangrijkste is wat je niet kan zien (maar horen), met name de muziek. 

Fritz Mayer van den Bergh (1858-1901) was een grootmeester in het verzamelen van kunstvoorwerpen. Onbevooroordeeld en zonder concurrentie van medeverzamelaars kocht hij zowel een buste van Serapis, een marmerbeeld van de Griekse halfgod van de geneeskunde Asklepios, een Cypriotische snavelkan als ivoren reliëfs, wandtapijten ... Het Museum Mayer van den Bergh dwingt bewondering af omdat dit museum bestaat uit een 20-jarige verzameling van slechts één persoon.

De romantiek in ons land is vertegenwoor­digd door de buitenissige kunstenaar Antoine Wiertz (1806-1865). Deze geëxal­teerde figuur bracht ons een kunstenaars­œuvre vol tegenstrijdigheden. Hij geeft meesterschap aan zijn onmacht, door op spectaculair formaat te willen wedijveren met Michelangelo en Rubens. Naast zijn bizarre schilderdoeken zijn zijn kleine olie­verfschetsen zeker niet te versmaden. Het voormalige gigantische atelier van Antoine Wiertz is vandaag een aan zijn œuvre gewijd museum. 

De levensduur van Taptoe was kort, maar een zelden voorkomende hevigheid van leven heeft merktekens nagelaten die bepalend zijn geweest voor de artistieke ontwikkeling van verschillende kunstenaars die iets in hun scheppende mars voerden. Taptoe was een trefpunt waar heel wat kunstenaars  het gevoel kregen met mekaar raakpunten te hebben.

Wat momenteel in de bouwkunst van de 19e eeuw zo aanspreekt en ertoe geleid heeft dat overal in Europa nu ook de leek zijn aandacht richt op de neostijlen en het eclecticisme, is misschien niets anders dan een idee van vrijheid - de bevrijding en de vaak onbeheerste creativiteit die de architecten van toen eigen scheen te zijn. 

Textielkunst zou volgens de traditionele opvatting de verzamelnaam kunnen zijn van de diverse toegepaste kunsten die textiel als materie gebruiken. Denk aan kantwerk, wandtapijten, borduurwerk. De mode zou men ook een textielkunst kunnen noemen. Maar dat doet men niet. 

Onze laat-gotische altaarretabels vormen een ongemeen boeiende wereld. Ze bekoren ons niet alleen door hun grote artistieke kwaliteit en hun rijke geestelijke inhoud, maar zij zijn ook een typisch verschijnsel van één der schitterendste perioden van onze Zuidnederlandse kunst. Vlaanderen speelt in de 14e en 15e eeuw een belangrijke rol in het Europese kunstgebeuren.