Theaterpionier Lon Landau, decor- en kostuumontwerper
Artikel
Amper vijf jaar duurde de carrière van decor- en kostuumontwerper Léon ‘Lon’ Landau (1910-1945) bij de KNS (Koninklijke Nederlandse Schouwburg ) in Antwerpen, maar het was genoeg om een plaats te veroveren in de Vlaamse toneelgeschiedenis. Nu is er voor het eerst een tentoonstelling waarop zijn ontwerpen zijn te zien. Die gaan in dialoog met de hedendaagse kostuumontwerpen van bachelorstudenten van de Academie voor Schone Kunsten.
Lon Landau - Koning Nobel uit 'Van de vos Reinaerde'
© Collectie Stad Antwerpen, Letterenhuis
Landau werd in de jaren dertig naar de KNS gehaald door Joris Diels, de toenmalige directeur. Landau had indruk gemaakt met zijn ontwerpen voor het avantgardistische theatergezelschap 111, dat hij had leren kennen als student aan de Academie voor Schone Kunsten. Landau raakte via 111 in contact met theaterpionier Herman Teirlinck, waardoor hij kennismaakte met de moderne opvattingen over decors en kostuums. “We kunnen zeker stellen dat Teirlinck een invloed heeft gehad op Landau, dat zie je bijvoorbeeld aan de kostuums die hij maakte voor Lucifer van Vondel, die waren erg modernistisch”, zegt Alex Mallems, docent aan de Academie en mede-curator van de tentoonstelling. Mallems maakte de tentoonstelling samen met Jeroen Cornilly van het Letterenhuis, waar hij als archivaris onder meer verantwoordelijk is voor de kunstcollectie.
Landau was een grote inspiratiebron voor De Draaischijf, de meest recente roman van Tom Lanoye. Het personage Sol Schneider is gebaseerd op Landau, net zoals we in theaterdirecteur Alex Desmedt sporen van Joris Diels kunnen herkennen. Zijn joodse echtgenote Ida Wasserman stond dan weer deels model voor Lea Liebermann. Landau was de eerste om in Vlaanderen een draaischijf te introduceren, waardoor een stuk met verschillende decors kon worden uitgevoerd. In de tentoonstelling is een apart luik opgenomen rond De Draaischijf, met onder andere een foto van de opbouw van de originele draaischijf in de Arenbergschouwburg in Antwerpen. Naast ontwerpen zijn er ook flyers, brochures en affiches te zien. “Dat geeft een mooi beeld van de culturele en politieke context waarbinnen Landau, van joodse origine, in de jaren dertig moest werken”, vertelt Mallems.
Het archief van het Letterenhuis bezit een 130-tal tekeningen van ontwerpen van Landau. Die werden hoogstwaarschijnlijk geschonken door Diels, al is het van sommige tekeningen en foto’s onduidelijk hoe ze in het archief raakten. Een twintigtal ontwerpen worden nu getoond tijdens de expositie in de Academie. “Vernieuwend was dat Landau zijn ontwerpen ten voeten uit tekende, van top tot teen. En dat deed hij erg gedetailleerd. In die zin was hij zeker vernieuwend, en is hij ook nu nog een inspiratiebron voor onze studenten kostuumontwerp”, zegt Mallems.
Lon Landau - Lucifer
© Collectie Stad Antwerpen, Letterenhuis
In de tentoonstelling zijn een honderdtal ontwerpen te zien van studenten en docenten van de opleiding kostuumontwerp. Zij lieten zich ondermeer inspireren door de ontwerpen die Landau maakte voor de voorstellingen Lucifer en Van den vos Reinaerde, eind jaren dertig. Die ontwerpen worden beschouwd als het hoogtepunt van zijn werk, en werden ook gretig besproken in de krantenrecensies van die tijd. Landau was overigens de eerste wiens naam mee prijkte op de aankondigingsaffiches van de theaterstukken, en ging zo de geschiedenis in als de eerste echte decor- en kostuumontwerper in het Vlaamse theater.
Wereldoorlog II maakte vervroegd een eind aan zijn loopbaan, en zijn leven. Tijdens de oorlog sloot hij zich aan bij het communistische verzet en leefde hij een tijd ondergedoken. In februari 1943 werd hij gearresteerd en overgebracht naar Kazerne Dossin in Mechelen, waar hij meer dan een jaar verbleef. Ook daar kon hij het theater niet loslaten. Hij begon er een marionettentheater om de joodse kinderen wat afleiding te bezorgen. Hij maakte poppen van papier-maché en oude kleding, waarvan er nog een paar in Dossin zijn bewaard. In april 1944 werd Landau op transport richting Auschwitz gezet, via Bergen-Belsen. Hij maakte in dat concentratiekamp op 15 april 1945 de bevrijding mee, maar bezweek dezelfde dag nog aan tyfus. Zijn leven werd in een korte animatiefilm gememoreerd door Ina Landau, een achternicht. Ook die erg mooie animatiefilm uit 2017 is in een aparte zaal in de Academie te zien.
Lon Landau op de affiche naast regisseur Jos Gevert.
© Collectie Stad Antwerpen, Letterenhuis
Tentoonstelling
Expo Lon Landau, een co-productie van het Letterenhuis en de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten Antwerpen in de Lange Zaal van de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten
