'Europalia 2021 - Sporen van moderniteit'

Vanaf 14 oktober tot en met 15 mei 2022 brengt EUROPALIA TRAINS & TRACKS een programma dat de trein benadert vanuit zowel een hedendaags als artistiek perspectief. De openingstentoonstelling, Sporen van moderniteit, bekijkt in de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten in Brussel de veranderingen die de trein teweegbracht in de kunst, van de impressionisten tot de futuristen en surrealisten. 

Een artistiek en historisch parcours rond het thema van de trein, aan de hand van het werk van sleutelfiguren uit de 19de en 20ste eeuw – onder wie Monet, Caillebotte, Spilliaert, Boccioni, Severini, Léger, De Chirico, Mondriaan,Servranckx, Delvaux en Magritte. 

In het begin was de trein het ultieme symbool van moderniteit. Hij was een belangrijk instrument van de industriële revolutie, bracht hoop op vooruitgang en rijkdom maar ontketende ook gevoelens van angst en weerstand tegen verandering. In de jaren 1820 werden in Groot-Brittannië de eerste spoorlijnen aangelegd om de mijnbouw te stimuleren. België was het eerste land dat dit voorbeeld volgde en in 1835 huldigde Leopold I een spoorlijn in tussen Brussel en Mechelen. 
 
De trein zorgde voor diepgaande maatschappelijke hervormingen. Hij herschikte de relaties met tijd en ruimte en ontwikkelde zich almaar verder: in steden waar stations, spoorwegen en stalen bruggen steeds meer de urbane omgeving bepaalden én op het platteland waar het landschap verscheurd werd door de trein. Hij werd ook ingezet voor het opkomende toerisme, gepromoot op affiches en onderverdeeld in drie klassen – een onuitputtelijke bron voor karikaturisten als Daumier. 
 
Aan het einde van de 19de eeuw verkenden de impressionisten moderne onderwerpen, waaronder het thema van de trein. Stoomwolken, bewegende treinen, wisselende seinlichten in stations of langs spoorlijnen werden motieven die Monet, Caillebotte, De Nittis of Ottmann poogden weer te geven. In dezelfde periode maakten de gebroeders Lumière ‘L’arrivée d’un train en gare de la Ciotat’. Film en fotografie gingen ook dieper in op de trein. 
 
De moderne maatschappij – gekenmerkt door haar snelheid, sensatie en geweld – wist ook de futuristen te fascineren. Severini, Carrà, Baldessari of Sant’Elia deelden deze fascinatie, terwijl Boccioni een van de eersten was die zich interesseerde voor de psychologische aspecten van het reizen. 
 
De surrealisten keerden zich naar de reiziger: de psychologische dimensies kwamen meer op de voorgrond dan de fixatie op het moderne. Freuds onderzoek, dat gericht was op de effecten van de trein op de reiziger, voedde hun inspiratie. Max Ernst verdiepte zich in de microkosmos van de treincoupé, terwijl Blaise Cendrars de reis als een introspectief proces zag. De Chirico, Delvaux of Magritte creëerden alternatieve werkelijkheden getypeerd door tijdloze en roerloze treinen in vaak bevreemdende en verontrustende omgevingen. 
 
Hoewel het enthousiasme voor de trein vanaf de jaren 1950 bij kunstenaars afnam, komt hij vandaag opnieuw centraal te staan. We leven in een tijd waar de moderniteit zich aan de omgeving moet aanpassen. Kunstenaar Fiona Tan presenteert een installatie gerelateerd aan deze thematiek. 

Europalia 2021 - Sporen van moderniteit (Rik Sauwen)