Stoomcentrum Maldegem

U kunt er niet naast kijken, verzekerde de buschauffeur ons: als u de ‘stoomtreintjes’ ziet, dáár is het Stationsplein van Maldegem. Nu had hij niet zo geringschattend moeten doen, blijkt als we even later kennismaken met de stalen kolossen Bébert, Fred en de andere stoomlocomotieven. Maar het zijn natuurlijk concurrenten. Het busverkeer begon al vanaf de jaren 1920 het Meetjesland te ontsluiten, en het autoverkeer bracht het lokale treinverkeer na de Tweede Wereldoorlog al helemaal in de verdrukking. In februari 1959 deed de laatste reizigerstrein Maldegem Statie aan en in 1988 kwam ook een eind aan het goederenverkeer.

Tijd voor het in 1985 opgerichte Stoomcentrum om de draad van de geschiedenis weer op te pikken. Deze in oorsprong modelbouwvereniging had al een toeristisch smalspoor naar Donk ingericht. Nu maakte ze ook het stuk normaalspoor tussen Maldegem en Eeklo, destijds een onderdeel van de lijn 58 tussen Gent en Brugge, terug operationeel.

“De exploitatie kende een moeizame start,” vertelt voorzitter Jason Van Landschoot: “De trein reed door het onkruid en stichtte al eens een brandje. De rookpluimen van de locomotief waren erg dik en zwart, het buurtcomité kon er niet mee lachen. Nu gebruiken we kolen met een andere samenstelling. Het Stoomcentrum kocht de door de NMBS verlaten gebouwen op. Intussen zijn ze allemaal beschermd: het stationsgebouw, nu café De Statie, het seinhuis en het gebouw van de Regie voor Telegraaf en Telefoon. De goederenloods uit 1930 is herbestemd tot architecten- en ingenieursbureau. In het vroegere RTT-gebouw koop je nu een ticket voor een ritje in historische rijtuigen met houten banken gesleept door stoomlocomotieven, of in een oude dieselmotorwagen uit de jaren vijftig. Een houten loket met marmeren blad is nog authentiek, het andere is een kopie van het origineel. De vloer in dambord is dat ook, op de voeg na, die vroeger veel dunner was. We hebben gietijzeren radiatoren gevonden, maar nu zijn we nog op zoek naar de typische knop in bloemvorm. En naar schakelaars in namaakbakeliet - om gezondheidsredenen wordt bakeliet niet meer geproduceerd - die dat aloude klakgeluid maken.”

Het Stoomcentrum bestaat voor honderd procent uit vrijwilligers en daar is Van Landschoot fier op: “In 2002 werden door Europa en Toerisme Vlaanderen voor het eerst subsidiedossiers goedgekeurd. Het Stoomcentrum renoveerde sindsdien het emplacement en de gemeente het Stationsplein, waar ook nog de Duimpjesvilla uit 1903 bewaard bleef waar Victor De Lille zijn Duimpjesuitgaven drukte. Het was een kantelmoment. Om onze toekomst veilig te stellen, kozen we voor een gulden middenweg tussen erfgoed en exploitatie. Maar dat hield ook verdere professionalisering in. Ons devies is: vrijwillig is niet vrijblijvend. We geven zelf opleidingen, van kassaverantwoordelijke en kaartjesknipper, tot stoker en machinist. Slechts vijf procent van de werkuren is trouwens zichtbaar. Een machinist rijdt misschien twee tot drie uren per dag, maar hij is wel heel de ochtend bezig geweest met de stoomketel klaar te maken, het drijfwerk af te smeren, enzovoorts. We vermijden dat de stoomlocomotieven in full use gaan, maar het moeten gebruiksvoorwerpen blijven. Door het water en de verbranding met kolen krijgen de machines heel wat te verduren, elke machine krijgt dus zijn winteronderhoud.”

Op dit moment zijn vier locomotieven rijvaardig. Achter elk van hen zit een verhaal: “Bébert en Yvonne zijn van Belgische makelij. Bébert is in 1926 gebouwd. Zijn naam zou verwijzen naar de voormalige eerste machinist, een Albert of Gilbert, een stotteraar. Nu bestaat Bébert voor 40 % uit nieuwbouw. Enkele technische scholen uit Torhout herstelden de carrosserie en maakten een aantal onderdelen na. Yvonne, een stoomlocomotief uit 1893, werkte vroeger voor een mijn in Luik. Zij is de oudste stoomlocomotief van de Benelux, en wereldwijd dan weer de kleinste op normaalspoor. Omdat ze in Engeland die titel opeisten, zijn we met de plannen in de hand ter plekke ons gelijk gaan halen. Zeven centimeter verschil!”