Panamarenko Universum

Deze tentoonstelling is de eerste voldragen vrucht van het ‘ensemble-denken’ van Bart De Baere, dat ervan uitgaat dat een oeuvre erbij gebaat is als musea zoveel mogelijk informatie verzamelen over een kunstenaar en ook aandacht hebben voor voortbrengselen die ontstaan in de rand van de hoofdactiviteit: door de kunstenaar ontworpen drukwerk, eigen geschriften, berekeningen, foto’s, films enzovoort. Er zijn dan ook niet alleen kunstwerken te zien, maar ook andere artefacten die het werk proberen toegankelijker te maken. Het oeuvre van Panamarenko (1940) is als een verzameling vruchten die zijn overgebleven van een leven lang van experimenteren. Het is het zichtbare overschot van zijn ervaring. Veel blijft onzichtbaar, zoals bij een ijsberg. Niet omdat de werken geen verhaal vertellen, maar wel omdat de meeste toeschouwers onvoldoende onderlegd zijn om het te kunnen lezen. Meestal gaat het om grappige omkeringen van een geëigende omgang met materialen en technieken, bijvoorbeeld wanneer voor het maken van de vliegende rugzak Hazerug een Suzuki-motor ondersteboven wordt geplaatst (waardoor de ontsteking niet meer kan werken) of wanneer twee verschillende, beroemde uitlaatpijpen doorgesneden en aan elkaar gelast worden. Wat we hier vooral van moeten onthouden, is dat Panamarenko een probleem telkens weer op een ongebruikelijke manier benadert en dat hij op die manier veel meer bijleert dan mensen die gebaande paden bewandelen. Panamarenko is altijd aan het studeren en vraagt zich daarbij steeds af waarom iets niet op een andere manier zou kunnen lukken. De zichtbare restanten van dit aan studie en experiment gewijde leven geven hun humor en vernuft niet altijd prijs, maar wat wel voor iedereen leesbaar blijft, is de ongelooflijke plastische kracht van deze werken. Hoe boeiend Panamarenko’s oeuvre technisch-inhoudelijk ook moge zijn, we mogen daardoor niet vergeten wat voor begenadigd tekenaar en beeldhouwer hij is, ook al vond hij dat zelf bijkomstig. Toen ik hem op een dag op de bijzondere kwaliteiten van een beeldhouwer wees, in een poging hem toch eens te laten toegeven dat er behalve hem nog andere grote kunstenaars waren, antwoordde hij: “Natuurlijk heb je gelijk. Hij kan er iets van. Maar daar begint het pas. Het gaat erom wat hij ermee doet.” Het grote voorbeeld van de jonge Panamarenko was de schrijver Henry Miller, die in Tropic of Cancer schrijft dat hij godzijdank verlost is van de Literatuur en gewoon boeken kan schrijven. Panamarenko beschouwt zichzelf als iemand die is ontsnapt aan de wurggreep van de kunst en zo haar grenzen heeft verlegd. Maar net zoals bij Beuys (die hij, samen met Broodthaers, als de enige grote kunstenaars van onze tijd beschouwt) staan we uiteindelijk toch weer voor de tekeningen en beeldhouwwerken en moeten we erkennen dat we te maken hebben met uitzonderlijk begaafde makers.