Oudste evangeliarium van de Lage Landen digitaal ontsloten
Artikel
Codex Eyckensis
Met de hulp van de Katholieke Universiteit Leuven heeft de stad Maaseik één van haar belangrijkste cultuurparels publiek – gratis en internationaal – toegankelijk gemaakt. De Codex Eyckensis is het oudste evangeliarium van de Benelux en is vanaf nu online raadpleegbaar.
De Codex Eyckensis werd rond 760 vervaardigd. Recent onderzoek van het lettertype en de illuminaties wijst op een Angelsaksische afkomst. Waarschijnlijk is het evangeliarium ontstaan in de Abdij van Echternach en tijdens de kerstening van het vasteland door Willibrordus of zijn volgers naar Europa gebracht.
Eeuwenlang bleef het evangeliarium bewaard in de Abdij van Aldeneik, waar het deel uitmaakte van de verering van de heiligen Harlindis en Relindis. Sinds 1571 behoort het tot de kerkschat van de Sint-Catharinakerk in Maaseik, waar het een van de absolute pronkstukken is.
Het evangelieboek bestaat uit twee delen, waarvan het eerste een artistiek pareltje is. De vijf prachtig verluchte pagina’s met portretten van de evangelisten en canonieke tabellen kunnen tot in het kleinste detail bestudeerd worden dankzij de digitale ontsluiting van het manuscript. De Mirador Viewer laat toe dicht op de verflagen in te zoomen, zodat op sommige plaatsen zelfs het onderscheid tussen een oorspronkelijke en een gerestaureerde kleur zichtbaar is.
Het tweede deel van de codex is louter tekstueel en bevat de volledige tekst van de vier evangelies. Opnieuw laat de website toe zo ver te vergroten dat de tekst – mits enige oefening in het ontcijferen van vroegmiddeleeuwse lettertypes – leesbaar is. Dit gedeelte is van groot belang voor wetenschappelijk, historisch en linguïstisch onderzoek.
Digitale conservatie
In 1957 werd voor het eerst geprobeerd de Codex Eyckensis te restaureren en te conserveren in Aken. Alle pagina’s werden gelamineerd met een soort dunne PVC-laag, die achteraf het fijne perkament bleek aan te tasten. Op de gedetailleerde digitale versie van het boek is te zien hoe de randen van de pagina’s door het zuur van die laag zijn weggevreten.
Tussen 1988 en 1993 leverde het Koninklijk Instituut voor Kunstpatrimonium in Brussel een gigantische inspanning om de jammerlijke behandeling van de codex te corrigeren. De PVC-laag werd zorgvuldig verwijderd en zowel verluchtingen als tekst werden waar nodig gerestaureerd.
De gratis toegankelijke digitale ontsluiting van het oudste verluchte handschrift van de Benelux is slechts de volgende stap in de conservatie ervan. Het geeft leken en studenten de kans om een middeleeuws evangeliarium van dichtbij te zien, maar biedt ook een berg nieuwe mogelijkheden voor wetenschappelijke onderzoekers, die niet meer genoodzaakt zijn het origineel te manipuleren.
