Museum apart: Jakob Smitsmuseum: een stulpje in (het) Achterbos

Jakob Smits wordt geboren in Rotterdam op 9 juli 1855 in een welgesteld gezin. Zijn vader leidt een decoratiebedrijf met 150 personeelsleden. Jakob is de derde van vier kinderen en gaat studeren aan de Rotterdamse academie met de bedoeling om later in het ouderlijk bedrijf te werken. Hij doet dat een tijdje en reist dan naar Brussel waar hij drie jaar lang aan de academie studeert bij Joseph Stallaert en Jean Portaels. In 1876, terug in Nederland, wint hij een zilveren medaille op een tentoonstelling voor decoratieve kunst in Amsterdam. Twee jaar later vertrekt hij naar Duitsland voor een studie van twee jaar aan de Münchense academie. Hij is uitgeput en ziek en komt bijna kaal in 1880 naar Nederland terug. Hij herstelt en vertrekt naar Wenen om er eveneens aan de academie te studeren. Hij is er erg ontevreden over zijn werk en vernietigt het. Hij trekt verder naar Rome waar hij in de Sixtijnse Kapel Michelangelo kopieert. Geldgebrek dwingt hem terug te keren naar zijn vaderland en hij aanvaardt er een baantje als tekenaar bij een decoratiezaak. Dat bevalt hem niet echt en hij geeft er al vlug de brui aan.

In 1882 huwt hij in Den Haag met zijn rijke Friese nicht Antje Doetje Kramer. Zij woonde als wees in bij zijn ouders. Ze zijn beiden katholiek. Het paar vestigt zich in een statige woning in Amsterdam waar een ruim atelier wordt aangebouwd. Hier voert Jakob zijn eerste belangrijke opdrachten uit, zoals decoratieve figuurcomposities voor de hal van het Museum Boijmans in Rotterdam en ook voor het Teylers' Museum in Haarlem.

Precies één jaar na het huwelijk wordt op 25 mei 1883 zijn dochter Theodora geboren. Anderhalf jaar later ziet een tweede dochter, Annie, het levenslicht. Het huwelijk voldoet desondanks niet aan de verwachtingen en in gemeenschappelijk overleg besluiten de beide echtelieden uit elkaar te gaan. Smits wordt om den brode directeur van de Nijverheids- en Decoratieschool in Haarlem en vestigt zich in Blaricum, een dorp waar wel meer kunstenaars hun stek hebben. Zijn vriend Albert Neuhuys, een schilder van de Haagse School, woont hier ook en neemt hem mee op zijn omzwervingen in Drente en de Limburgse en Antwerpse Kempen. Zo leert Jakob Smits het gehucht Achterbos kennen. Hij is diep onder de indruk van het landschap én van de schrijnende sociale toestanden bij de boeren.

Het Jakob Smitsmuseum brengt een goed overzicht van het oeuvre van deze soms zeer zelfingenomen kunstenaar, die zich altijd op een of andere wijze benadeeld voelde. Soms was dat terecht, veelal helemaal niet. Dat komt tot uiting in de uitgebreide correspondentie die door hem en andere kunstenaars en kunstliefhebbers werd gevoerd.

De verzameling van het museum is aangevuld met langdurige bruiklenen. Zo was het museum ooit het eerste buitenlands museum dat van het Rotterdamse Museum Boijmans Van Beuningen een bruikleen kreeg. Ook uit het KMSK in Antwerpen en van privé-verzamelaars zijn er bruiklenen. Op die manier kan men ook kennismaken met alle technieken die Smits heeft aangewend.

Het museum en de ploeg die het bezielt gaan de uitdagingen niet uit de weg. In 2002 realiseerden ze een tentoonstelling met etsen van Rembrandt en Smits, een erg boeiende confrontatie. En vorig jaar kwam dan de kroon op het werk met de tentoonstelling van Goya's Desastres de la guerra. Een ongetwijfeld beklijvend gebeuren in dit intieme museum waar je niet direct aan oorlogsgruwelen denkt wanneer je geconfronteerd wordt met het eerder ingetogen en naar binnen gerichte werk van Smits. Benieuwd wat ze voor een volgende tentoonstelling in petto houden. In het najaar verleent het museum uiteraard zijn medewerking aan de Smits-retrospectieve in het al even eigenzinnige Charliermuseum in Sint-Joost-ten-Node. In elk geval is een uitstap naar Mol-Achterbos echt wel de moeite waard.