Het Museum voor Japanse kunst door de ogen (en oren) van Willy Vande Walle

We verzaken niet langer aan de aantrekkingskracht van twee houten beelden, de manshoge Koning-Bewaker en de fijne bodhisattva Kannon (heilige die zijn boeddhaschap uitstelt om anderen te helpen tot inzicht te komen). Japan is immers het land van de houtsculpturen, want het moet kostbare gesteenten missen. Terwijl Vande Walle het beeld van de wachter uit de twaalfde eeuw aan een nauwkeurig onderzoek onderwerpt, gaan we mee in zijn gedachtegang: "Normaal gezien is dit een geassembleerd beeld, want een massief stuk hout barst vroeg of laat. Het hout werd als een peer in twee gesneden, uitgehold en weer aan elkaar geplakt." De bodhisattva is uit dezelfde tijd. Dit oorspronkelijk met bladgoud versierde beeldje komt uit een set van 1.000 identieke beeldjes uit een klooster van de stad Nara: "De herhaling moest leiden naar religieuze verdiensten."

Het schilderij van Kannon in schakeringen van inkt en met een zweem van turkoois, eind negentiende-eeuws, is van Shibata Zeshin. Voor Willy Vande Walle de absolute meester: "Ondanks de moderne traditie om onderwerpen uit het dagelijkse leven te gebruiken, bleef Zeshin conventionele thema's uitwerken. Daarom heeft hij voor continuïteit gezorgd in de Japanse kunst. Zowel de van oudsher gebruikte materialen als de stijl zorgen ervoor dat het eindresultaat iets totaal anders is dan een olieverfschilderij." Op de vraag of de klassieke Japanse schilderkunst nog beoefend wordt, glimlacht Vande Walle: "In 1989 voelde aanvankelijk niemand zich geroepen om voor commissaris van een tentoonstelling van hedendaagse klassieke schilderijen (nihonga) te spelen. Niemand liet zich graag associëren met de brave onderwerpen!"

De met boeddhistische wachters beschilderde pagodedeuren vertonen beschadiging op de plaatsen waar de monniken de deuren openduwden en -trapten. Is voorkennis over boeddhisme en Japanse periodes aangewezen, en moet de bezoeker de mappen boordevol informatie in het museum raadplegen? "Lezen is iets wat je thuis moet doen," vindt Willy Vande Walle. Het stoort hem als een museumgids voor de getoonde stukken gaat staan en over de geschiedenis begint. Zelf geeft hij het goede voorbeeld, en laat ons delen in wetenswaardigheden terwijl hij zelf ook kijkt: "Normaal moet de Koning-Beschermer van het Westen een wit gezicht hebben, en die van het Noorden een zwart, maar de bovenlaag is afgesleten. Die primaire kleuren kwamen van China, maar in Japan zullen de secundaire kleuren in zwang komen. De boeddhistische kunst uit India verchineesde in China en verjapaniseerde verder in Japan. Dat is kenmerkend voor de boeddhistische kunst: tegelijk universeel én lokaal."

Zelfs in genadig licht laten de Japanse houtsneden ongelooflijk veel detail zien. De reeks van Suziki Harunobu is niet zonder reden het eerste wat u van de prenten ziet: "In 1764 maakte Harunobu voor het eerst polychrome prenten voor een dichtersclub." Houtsnedekunst is teamwork: de artiest maakt de tekening en geeft de kleuraanwijzingen. Daarna snijdt de kerver de tekening in een houtblok uit, en gebruikt de drukker voor elke kleur een ander houtblok. En terwijl onze ogen dwalen over de geïdealiseerde vrouwen: "Harunobu geeft een sfeer weer die onmiddellijk herkenbaar is, een meisjesachtige, dromerige sfeer. Zijn onderwerpen zijn courtisanes, danseressen, toneelspeelsters of prostituees. Van zodra een vrouw voor een publiek werkte, lagen die functies dicht bij elkaar. Alleen de echte sterren genoten een cultstatus, voor de anderen was het waarschijnlijk miserie. Het waren een soort pin-ups, de enige vrouwen met modieuze kleren, want de hoge stand zat verstopt, en de rest waren sloven".

De prenten met slanke silhouetten en lang uitgerekte gezichten zijn typisch voor Kitagawa Utamaro. Van zijn beroemde serie De twaalf uren van het groene paviljoen, waarin de courtisanes een dag lang gevolgd worden, en van Acht zichten van banken aan de rivier zijn er prenten te bewonderen. "Van de banken is niet veel te zien," zegt Willy Vande Walle: "Het was maar een aanleiding om de 'cafébazin' van een gekend theestalletje af te beelden."

Uit de reeks Zesendertig zichten op de Fuji-berg (waaronder het bekende De grote golf bij Kanagawa) van Katsushika Hokusai komt Onweersregen op de bergflank in Pruisisch blauw, het waarmerk van Hokusai. Willy Vande Walle concludeert: "Als mij gevraagd wordt naar de grootste tekenaars, dan zijn ze hier toch maar allemaal aanwezig."