Großen Deutschen Kunstausstellungen: 1937-1944
Artikel
In 1937 organiseerde Wolfgang Willrich, met instemming van de nazi-autoriteiten en op aansturen van Joseph Goebbels, een grote tentoonstelling van ‘Entartete Kunst’. Hij liet 650 werken, die getuigden van de ‘ontsporing’ van de moderne kunst, uit Duitse musea verwijderen en bracht ze samen in een reizende expositie. De tour begon in München en deed elf andere steden aan in Duitsland en Oostenrijk. Het was de grootste en, met ruim twee miljoen bezoekers, de best bezochte tentoonstelling van die tijd. Op 30 juni 1939 gingen de ‘ontaarde kunstwerken’ in het Zwitserse Luzern onder de veilinghamer. Wat niet, zelfs niet sterk onder de prijs, verkocht geraakte, belandde op de brandstapel of werd vernield. Nu was er plaats voor de “nieuwe en ware Duitse kunst”, voor werken die “beantwoorden aan de smaak van het volk”, aldus Adolf Hitler op 18 juli 1937 in München bij de opening van het Haus der Deutschen Kunst met de Große Deutsche Kunstausstellung.
Ondanks moeilijke start
In januari 1937 verschijnt in de kranten een oproep aan alle Duitse kunstenaars om werk in te sturen voor een grootse tentoonstelling. Er zijn niet minder dan 15.000 inzendingen. Een jury moet het kaf van het koren scheiden. Begin juni 1937 reizen Hitler en Goebbels naar München om de selectie te bekijken. Goebbels noteert in zijn dagboek: “We bekijken de keuze van de jury. Bij de beeldhouwkunst gaat het nog, maar bij de schilderkunst is het catastrofaal. De werken vervullen ons met afschuw. De Führer is woedend. Nog liever wil hij de tentoonstelling uitstellen dan dergelijke stront aan de muren te hangen.” Hitler stuurt het selectiecomité naar huis en benoemt Heinrich Hoffmann tot nieuw en enig jurylid. Hoffmann maakt propagandareportages voor de NSDAP. Hij kent niets van kunstgeschiedenis maar wel van de smaak en de voorliefde van de Führer. Vijf weken later is Hoffmann klaar met zijn tentoonstelling van 900 werken. Hitler is dolblij, hij vindt het allemaal ‘wunderbar’. En op 18 juli 1937 kan de eerste Große Deutsche Kunstausstellung de deuren openen.
Tussen 1937 en 1944 zijn acht van deze grote Duitse kunsttentoonstellingen georganiseerd. Jaarlijks bezochten circa zeshonderdduizend mensen de expositie die behoorde tot de belangrijkste culturele evenementen in nazi-Duitsland. Het waren kooptentoonstellingen die ook financieel succes kenden. De editie 1943, in volle oorlog, klopte af op 3 miljoen rijksmark omdat vooral de partijtop diep in de geldbeugel tastte. Van de 13 miljoen rijksmark die de acht exposities in het laatje brachten, nam Hitler 6,8 miljoen voor zijn rekening
Conservatief academisme en propaganda
Sinds november 2011 kunnen we online een bezoek brengen aan elk van de acht edities van de Großen Deutschen Kunstausstellungen. De virtuele rondgangen zijn samengesteld uit het rijke fotoarchief van het Zentralinstitut für Kunstgeschichte München, met talrijke nooit eerder gepubliceerde afbeeldingen van kunstwerken.
Großen Deutschen Kunstausstellungen 1937-1944
Stilistisch stammen de tentoongestelde werken uit het conservatieve academisme: realistisch geschilderde landschappen, historiestukken, portretten, stillevens en dierenstukken. Een klein deel is pure propaganda met de verheerlijking van de Führer, de partij of de SA. Van alle werken op de Großen Deutschen Kunstausstellungen is er een beeld en kunsthistorische informatie, plus een korte biografie van de kunstenaar, de koper en de afgebeelde personen. Er zijn acht zoekfuncties: thema’s en motieven, kunstenaar, koper, afgebeelde personen, locaties en gebouwen, techniek en verkoopprijs. Wandelend door de zalen krijgen we een uniek zicht op de kunstbeleving van het nationaalsocialisme. Het is een waardevolle historische reconstructie, waarmee de initiatiefnemers willen bijdragen aan de omgang met dergelijk problematisch en controversieel materiaal.
Het Haus der Deutschen Kunst, een van de eerste nationaalsocialistische bouwwerken, werd in 1937 in München geopend. Vandaag is het bekend als Haus der Kunst en exposeert vooral moderne internationale kunst. Volgend jaar herdenkt het museum de 75ste verjaardag van de inhuldiging van het Haus der Deutschen Kunst door de nazi’s met een tentoonstelling die reflecteert over deze beladen erfenis.
