Gerard Mercator (1512-1594) en de eerste wereldatlas
Artikel
Dr. Thomas Horst, De wereld in kaart, Gerard Mercator (1512-1594) en de eerste wereldatlas 400 blz., 300 illustraties in kleur, 32,5 x 24,5 cm, Hardcover met stofomslag, Mercatorfonds
Dat het Mercatorfonds in dit Mercatorjaar een boek brengt over de beroemde cartograaf, die vijfhonderd jaar geleden als Gerard de Cremer werd geboren in Rupelmonde, ligt voor de hand. Dat de auteur een Duitser is, hoeft ook niet te verwonderen. In 1552 verhuisde Mercator naar Duisburg, waar het belangrijkste deel van zijn cartografische productie tot stand kwam. Historicus en etnoloog Thomas Horst is vooral bekend voor het onderzoek naar oude globeparen en cartografiegeschiedenis van de vroegmoderne tijd. De man heeft dus heel wat bagage en hij kreeg bovendien medewerking van onder meer onze Koninklijke Bibliotheek en het Mercatormuseum in Sint-Niklaas.
Als inleiding geeft het boek een beknopte opsomming van Mercators successen. En dat is heel wat: de invoering van de Latijnse cursief in de cartografie, de berekening van de magnetische noodpool, de eerste voorstelling van loxodromen op globen en kaarten, het eerste gebruik van het begrip ‘atlas’ en vooral de introductie van de ‘mercatorprojectie’ met wassende breedten als betrouwbaar oriëntatiemiddel voor navigatiekaarten. Om de betekenis van deze verwezenlijkingen duidelijk te situeren, opent Thomas Horst met de geschiedenis van de cartografie vóór Mercator. In de oudheid gaat de meeste aandacht naar Ptolemaeus, de Grieks-Egyptische wiskundige en geograaf die halverwege de tweede eeuw een dertiendelig standaardwerk schreef over astronomie, met de stelling van een bolvormige aarde als centrum van het heelal.
In de westerse cartografie ontwikkelden zich in de hoge middeleeuwen verschillende kaarttradities die los van elkaar stonden. Naast de ronde wereldkaarten waren er zeekaarten en de eerste regionale kaarten. Tijdens de ontdekkingsreizen ontstond een cartografische productie die de weg heeft gebaand voor de cartografie ten tijde van het humanisme, de tijd van Abraham Ortelius en zijn vriend Gerard Mercator. Dit deel is bijzonder boeiend en geïllustreerd met prachtige kaarten die een beeld geven van de veranderende wereld.
Het tweede hoofdstuk is een uitgebreid overzicht van het leven en werk van Gerard Mercator. We volgen hem van het college in ’s-Hertogenosch naar de universiteit in Leuven, van Antwerpen terug naar Leuven en uiteindelijk naar Duisburg. We ontmoeten belangrijke figuren die Mercator hebben beïnvloed en zien een indrukwekkend oeuvre ontstaan. Dat tekent Mercator als een universeel wetenschapper die niet enkel cartograaf was, maar ook filosoof, theoloog en humanist. Hij was de eerste die de hele wereld in kaart bracht in één boek, dat hij ‘atlas’ doopte: Atlas sive Cosmographicae Meditationes de Fabrica Mundi et Fabricati Figura. Van het monumentale meesterwerk zijn slechts enkele exemplaren bewaard. Eén ingekleurde atlas bevindt zich in de Staatsbibliothek zu Berlin en die is nu als facsimile te bewonderen in het Marcatorboek. We bladeren door de wereld, kaart na kaart, met een verbluffende nauwkeurigheid getekend. Opvallend is hun kunstzinnige uitvoering en tijdloze schoonheid.
Uit de boeken
Dr. Thomas Horst
Gerard Mercator (1512-1594) en de eerste wereldatlas
400 blz., 300 illustraties in kleur - ISBN 978 90 6153 124 1 - 69,95 euro - Mercatorfonds
