Baardmankruiken en puntneuskruiken, pre-industrieel design

Baardmankruiken en puntneuskruiken zijn fascinerende objecten uit de late Middeleeuwen en Renaissance. Deze kruiken, die in veel historische verzamelingen voorkomen maar ook nog steeds worden gevonden bij archeologisch onderzoek, behoren tot het gebruiksgoed uit het verleden. Ze hebben een functionele vorm, zijn gemaakt van een steenharde keramieksoort en zijn steeds weer gedecoreerd met een bebaarde kop op de hals.

Baardmankruiken zijn objecten die tot de verbeelding spreken. Deze bebaarde kruiken, die vanaf de 16de eeuw in het Duitse Rijnland werden vervaardigd, zijn bekend over de hele wereld en worden ook vrijwel overal bij archeologisch onderzoek, op land en in het water, gevonden.

Het op de hals afgebeelde menselijke gelaat roept doorgaans vele vragen op. Waarom zit die kop op de hals? Stelt het iemand voor? Waar werden de kruiken voor gebruikt? En door wie? Wat zat erin? Waar werden ze gemaakt en hoe oud zijn ze? In de tentoonstelling Baardmannen en Puntneuzen, Pre-industrieel design in steengoed wordt antwoord gegeven op al deze vragen.

In de tentoonstelling, die in samenwerking met Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam wordt georganiseerd, worden ruim 200 baardmankruiken en puntneuskruiken (de voorlopers van de baardmankruiken) geëxposeerd, voornamelijk uit de voormalige privé-verzameling Van Beuningen-de Vriese die sinds 1986 onderdak heeft gekregen in Museum Boijmans Van Beuningen. De diversiteit en de ontwikkeling van vorm en decoratie van de kruiken wordt getoond, de verschillende productiecentra worden behandeld en vanzelfsprekend wordt er aandacht besteed aan materiaal (steengoed) en productieproces. Enkele bijzondere archeologische vondsten zijn in deze tentoonstelling extra uitgelicht. Zo wordt er bijvoorbeeld aandacht besteed aan baardmankruiken die in wrakken zijn gevonden.

'Baardmannen en puntneuzen' vertelt op een duidelijke en onderhoudende manier waar, hoe en wanneer deze kruiken zijn vervaardigd, wat de functie was en waarom er een gezicht op de hals is aangebracht. Slechts bij weinigen is bekend dat de kruiken in de 17de eeuw zijn gebruikt voor de verscheping van kwikzilver naar Azië. Nog minder bekend is dat baardmankruiken in Engeland zijn gebruikt bij magische rituelen (de zogenaamde 'heksenflessen'). Op basis van onderzoek naar schilderijen en prenten met baardmankruiken wordt ingegaan op het gebruik van baardmankruiken in de 16de en 17de eeuw. Daarnaast wordt ook ingegaan op het waarom van het bebaarde gezicht op de hals van de kruik. Zo zou volgens één van de theorieën het gezicht van de jezuïet Bellarminus op de kruiken zijn afgebeeld omdat deze geestelijke zich fel uitliet tegen overmatig drankgebruik.

Nog tot eind augustus 2003 in Museactron