Käthe Kollwitz

In april 2021 opent museum De Reede haar gloednieuwe museumvleugel met een tijdelijke tentoonstelling rond het grafische werk van de Duitse kunstenares Käthe Kollwitz (1867 -1945, Saksen, Duitsland).

De naam Käthe Kollwitz roept in Vlaanderen vrijwel onmiddellijk de associatie op met het Treurend Ouderpaar, de bekende standbeeldengroep op het soldatenkerkhof van Vladslo. In Berlijn zal men dan weer in de eerste plaats eerder denken aan de Pietà (Moeder met dode zoon) in de Neue Wache op Unter den Linden. 

Op 12 september 1990 werd het verdrag getekend betreffende de hereniging van Oost- en West-Duitsland. Dit werd op de meest spectaculaire manier zichtbaar gemaakt door de afbraak van de Berlijnse Muur. De Brandenburger Tor ging open en Unter den Linden werd opnieuw de hoofdader van Berlijn. Drie jaar later, in 1993 werd op Unter den Linden de Neue Wache het Oost-Duitse Memoriaal voor de Slachtoffers van Fascisme en Militarisme heringericht als Centraal Memoriaal voor de Slachtoffers van Oorlog en Dictatuur van de Federale Republiek Duitsland. Helmut Kohl liet er een uitvergrote bronzen replica plaatsen van de sculptuur Pietà van Käthe Kollwitz. 

Deze beslissing het onderwerp van een hevige politieke controverse. Het gebouw had immers een grote emotionele lading: het had gediend als symbool van het Pruisische koninkrijk, de socialistische Weimar republiek maakte er een gedenkoord van voor de slachtoffers van WO I en in WO II zouden de Nazi’s het dan weer omdopen tot een ereplaats voor de Helden van deze oorlog. 

Käthe Kollwitz was in die periode nog maar weinig geliefd in de West-Duitse kunstwereld. Zij werd beschouwd als een aartsconservatieve kunstenaar en haar populariteit werd toegeschreven aan de receptie van de kunstenaar als persoon. 

Haar pathos en empathie met de proletarische armoede was niet langer compatibel met het ironische en hedonistische zelfbeeld van de moderne Duitse kunstenaar. In Oost-Duitsland daarentegen was Kollwitz geïnstrumentaliseerd als nationale heldin en boegbeeld van het sociaal realisme. Ook in het westen werd haar iconische poster “Nie wieder Krieg” frequent gebruikt in manifestaties van links. 

Dat dit boegbeeld van het linkse denken gerecupereerd werd als symbool van de Duitse herenigingen en logischerwijs ook van de val van communistisch Duitsland, was dan ook moeilijk te verteren. 

Nochtans was Kollwitz, die stierf voor het einde van de oorlog, in niets gelieerd met het communisme. In haar dagboeken sprak zij zich meermaals uit voor de politieke onafhankelijkheid van de kunst en hoewel zij diep sociaalvoelend en pacifistisch was, was zij van nature conservatief zowel in het leven als in de kunst. 

Omwille van haar onvermoeibare sociale inzet als doktersvrouw in het arme arbeidersmilieu van Berlijn en omwille van haar empathische kunst was zij bij leven een volksheld in pre-nazistisch Duitsland. 

Men had het slechter kunnen treffen als embleem van de hereniging van Duitsland. 

Jan Holvoet