Parkbegraafplaats Schoonselhof: Ik hecht mij of ik sterf

Begraafplaatsen herinneren aan wat voorbij is. Maar ze geven ook uitzicht op een toekomst, hoe onvermijdelijk eindig ook. Zo zit de natuur in elkaar: ontstaan, leven, vergaan, en herinneren. Tegenover de natuur staat de mens uiteindelijk machteloos, ook al heeft hij de natuur beter leren kennen en meent hij haar ook redelijk en ingenieus te kunnen beheersen. De eeuw van de rede, de tijd van de Verlichting, had echter niet genoeg aan natuurwetenschappelijk inzicht en aan vernuftig ingrijpen. Wetenschap heeft haar grenzen en dat geeft de mens een onzeker gevoel. Daarom hebben we ook behoefte aan geschiedenis: het historische bewustzijn ontstond met de natuurwetenschappen - die men niet voor niets ook histoire naturelle noemde - en met de industriële revolutie. Als de mens zijn geschiedenis kent, heeft hij tenminste het nog enigszins geruststellende gevoel in staat te zijn zelf vorm te geven aan deze ontwikkeling.

Tijdens de Verlichting krijgt het historische bewustzijn gestalte met behulp van nieuwe wetenschappelijke disciplines: de geschiedschrijving en als een toegepaste historische wetenschap, de monumentenzorg. De redelijke mens is in staat zich bewust iets te herinneren, een verleden te fabriceren, een geschiedenis te schrijven. Hij bouwt monumenten ter herinnering aan wat verleden is, erkent bouwwerken en oorden als plekken van kennis en verheerlijking van het verleden. Geschiedenis en herinnering zijn essentieel om te overleven. Begraafplaatsen zijn vol van geschiedenis, herinnering en soms van een geruststellende natuur.

Jef Van Hoof en Ferre Grignard, Peter Benoit en Robert Mosuse, Hendrik Conscience en Herman de Coninck, Lode Zielens en Paul van Ostaijen, Henri De Braekeleer en Jan Cox, Camille Huysmans en Lode Craeybeckx en ook Armand Preud'homme, Jan Van Rijswijck, Vie Gentils, Marnix Gijsen, Alice Nahon, Maurice Gilliams, Isidoor Opsomer, Renaat Braem, Frans van Cauwelaert, Leopold de Wael, Joris Minne en gasthuiszusters en slachtoffers tijdens een betoging voor algemeen stemrecht en van de ontploffing van de kruitfabriek Corvillain... Allen hebben ze hun laatste rustplaats op de parkbegraafplaats Schoonselhof, ook wel het Père-Lachaise van Antwerpen genoemd.

Schoonselhof is een eeuwenoud kasteelpark van 90 hectaren. Het Antwerpse stadsbestuur kocht het in 1911 aan om er een stedelijke begraafplaats van te maken. In 1915 werden gesneuvelde soldaten op Schoonselhof begraven, alhoewel het pas in 1921 officieel in gebruik werd genomen.

Rang en stand gaan mee naar het kerkhof. Dat is vooral zichtbaar in het toekennen van ereplaatsen, een voorrecht verleend door het college van burgemeester en schepenen. Op het groot erepark N van Schoonselhof hebben politici de overhand. Podiumkunstenaars, componisten en letterkundigen zijn goed vertegenwoordigd. Plastische kunstenaars kregen er veel minder ereplaatsen. Op het verzoek om voor Eugeen van Mieghem (1875-1930) "een klein stukje grond van Schoonselhof af te staan om aan de begraafplaats van de kunstenaar een eeuwigdurende betekenis te geven" antwoordde het schepencollege negatief en de schilder werd in gewone grond begraven.

Deze publicatie wandelt door de geschiedenis van het domein Schoonselhof en staat stil bij graven van kunstenaars en bij enkele markante monumenten. Soms blijven de namen klinken, soms zijn het vergeten helden. Want eeuwige roem kan kort van duur zijn.