De grenzen van het kennen

Wetenschap staat immers nooit los van wat er beweegt in de samenleving. Bepaalde vormen van kennis krijgen toepassingen die weinig met de oorspronkelijke drijfveer van het onderzoek te maken hebben. Onderzoekers hebben vaak de beste bedoelingen, maar de wetenschap is net zo feilbaar als de mens. Zo is veel van de medische wetenschap gestoeld op een ‘standaardlichaam’, iets waar veel mensen zich niet in herkennen, en zijn inzichten uit de chemie aangewend om kernwapens te maken.

De kunstroute toont de dynamische wisselwerking tussen universiteit en samenleving. “De wetenschap kan de wereld beetje bij beetje veranderen,” zegt Ballet, “maar ook heel wat andere factoren spelen mee, zoals politieke invloeden en oorlogen die prioriteit krijgen. We wilden daarom een bepaalde bescheidenheid over het kunnen en kennen aan de universiteit in de route verwerken. Wetenschap blijft altijd mensenwerk: niet perfect en altijd verbeterbaar.”

Iets verderop in het Arenbergpark verrijst een sculptuur van Sammy Baloji, in de vorm van een gespleten uraniumkristal. Met de titel Kibawa’s Little Boy verwijst hij naar een machtige aardgeest die gekend is in de Boba-cultuur in Congo, maar ook naar de eerste atoombom, ‘Little Boy’. Lang niet iedereen weet het, maar het uranium waarmee die bom gemaakt werd, is ontgonnen in Katanga met de steun van Belgische autoriteiten. Eveneens niet algemeen bekend is dat de KU Leuven vanaf 1954 in Leopoldstad (vandaag Kinshasa) een zusteruniversiteit had, Lovanium, met als eerste rector een nucleair wetenschapper. Hij liet op de campus van Lovanium de eerste kernreactor van Afrika bouwen.

“Ik heb de minerale grondstof op een wetenschappelijke manier weergegeven”, zegt Baloji. “Je ziet de kristallen die je door een microscoop zou zien. Tegelijk heeft de vorm iets abstracts. De gevaren van de ontginning en toepassing van de minerale grondstof blijven verborgen. In het midden van de gespleten kristal zie je een negatieve vorm, een uitsparing van de vorm van een traditioneel Mayombe-beeld. Dit beeld is meegebracht uit Congo door missionarissen en bevindt zich sindsdien in de collectie van de KU Leuven. We zien twee soorten ontginning: die van grondstoffen, maar ook die van culturele objecten.”

Tijdens een van onze recentste beproevingen, de covidpandemie, liet De Bruyckere zich inspireren door de figuur van ‘arcangelo’, een aartsengel die de mens beschermt en begeleidt. Voor haar representeerden deze engelen, gebukt onder een zware last, de zorgverleners die ons leed draaglijker maken. Ook vandaag nog maken ze deel uit van haar oeuvre. De anonieme aartsengel balanceert in Leuven op een sokkel naast het Van Dalecollege, diep voorover gebogen maar met de voeten nauwelijks neergeplant. De hoop is dat de engel – man noch vrouw – het gewicht kan torsen. De vrees is dat de druk te groot wordt.

Listen Well

In het ommuurde en gekasseide Groot Begijnhof leefden en werkten van de middeleeuwen tot eind 20ste eeuw onafhankelijke, ongetrouwde religieuze vrouwen. Intussen is het begijnhof als UNESCO-site beschermd tegen grote ingrepen. En dus verborg Clara Spilliaert haar bronzen reliëfsculpturen in vier waterputten. “Die putten hebben een soort aantrekkingskracht op voorbijgangers”, aldus Spilliaert. “Steeds weer komen mensen erin turen.” Samen vormen de reliëfs een scan van de vrouwelijke borststreek: de huid, de melkklieren, de longen en tot slot de bloedvaten. “De waterput functioneert als een soort grote microscoop. Je kijkt in de diepte naar de details van het lichaam dat in de geschiedenis vaak over het hoofd gezien is: dat van de vrouw”, legt de kunstenaar uit.

Naast vier Belgische artiesten kon de KU Leuven ook vier internationale namen strikken. Elif Erkan (Turkije) verbeeldt met een hinkelspel in het Janseniuspark tegelijk de levensloop van de mens en het historische pad van KU Leuven naar inclusief onderwijs. Welke groepen worden vertegenwoordigd aan de universiteit, en vooral, welke niet? Yu Ji (China) verdiepte zich in de maakbaarheid van het lichaam en de toenemende ethische vragen over wat mogelijk en toelaatbaar is. Ze maakte voor de Hertogensite een intrigerende sculptuur die de poëzie van een niet-perfect lichaam laat zien. Het lichaam is gekunsteld, ‘fout’, een kloon of een miskleun – maar juist daar zit schoonheid in.

Ugo Rondinone (Zwitserland) maakte ook een menselijk figuur, die voortaan boven de binnentuin van College De Valk uittorent. In contrast met de gepolijste steen van het classicistische gebouw lijkt de ruwe, mythische man een boodschapper uit een ander tijdperk. In tijden van klimaatcrisis herinnert hij ons aan de natuur die we allemaal in ons dragen, en aan onze plaats in de natuur. Alicja Kwade (Polen), tot slot, confronteert ons met het niet-weten in het Sint-Donatuspark. De wetenschap staat ver, maar de globale uitdagingen waarvoor we staan blijven immens. Gelukkig, benadrukt Kwade, draagt iedereen die door weten gedreven wordt het gewicht samen. Want wetenschap is bovenal mensenwerk.