Albast

M Leuven en het Musée du Louvre bundelden de krachten in een prestigieuze tentoonstelling die gewijd is aan albast, een gipssteen die, naast marmer, een zeer belangrijke rol speelde in de Europese beeldhouwkunst van de veertiende tot de zestiende eeuw. Meestal alleen verkrijgbaar in kleinere blokken dan marmer, is albast veel zachter en daardoor gemakkelijker te bewerken. Omdat het oplosbaar is in water, is het ook kwetsbaarder en daardoor niet geschikt voor buitenversieringen. Maar net als marmer, wordt albast gewaardeerd om zijn witheid, zijn fijnheid, lichtdoorschijnendheid en de mooie glanzende polijsting die eraan kan worden gegeven. Bovendien is het een uitstekende drager voor polychromie. Al deze aspecten maakten het een zeer geschikt materiaal voor zowel monumentale sculptuur als kleine voorwerpen, voor serieproductie en op maat gemaakte opdrachten, van  Engeland tot Spanje en Frankrijk tot de Nederlanden, Duitsland en Polen. De populariteit van albast wordt geïllustreerd door de vele meesterwerken in museale collecties wereldwijd. 

De samenwerking tussen M Leuven en het Louvre was een logische keuze. M huisvest een internationaal gerenommeerde collectie laatgotische beeldhouwkunst en beschikt over jarenlange expertise in dit onderzoeksdomein. Bovendien organiseert het museum regelmatig grote tentoonstellingen van vroegmoderne beeldhouwkunst en coördineert het ARDS, het Europees wetenschappelijk netwerk voor middeleeuwse sculptuur. ARDS werkte in 2017 en 2021 al samen met het Louvre voor colloquia. M Leuven ligt ook in het hart van de Lage Landen, een toplocatie voor albastsculptuur, hoewel er in deze regio geen albastgroeven zijn. Het departement beeldhouwkunst van het Louvre bezit een rijke collectie albasten werken waarvan uitgebreid gebruik kon worden gemaakt in de tentoonstelling. Bovendien was de collectie albast van het Louvre onlangs het onderwerp van diepgaand wetenschappelijk onderzoek.

In verschillende andere Europese landen, zoals het Verenigd Koninkrijk, Spanje en Duitsland, is albast eveneens het onderwerp van studies. Sinds 2018 is een grote overzichtspublicatie over het materiaal verschenen, Cut in Alabaster van Kim Woods, over de geschiedenis, het gebruik en de symboliek van albast in een Europese context, geïllustreerd met de meest belangrijke en karakteristieke voorbeelden. Daarnaast vergrootten een aantal colloquia, doctoraatsverhandelingen en publicaties van specialisten zoals Aleksandra Lipińska, Lloyd de Beer, Carmen Morte García en Zuleika Murat onze kennis over het onderwerp. Van groot belang zijn ook de tentoonstelling en catalogus (2021-2022) over het indrukwekkende altaarstuk van de meester van Rimini in het Liebieghaus Museum in Frankfurt (november 2021-september 2022).

Dankzij het onderzoek in de afgelopen decennia, is de tijd rijp om de nieuwe bevindingen aan een breder publiek te presenteren met een prestigieuze en uitgebreide tentoonstelling en publicatie. De tentoonstelling kwam tot stand in samenwerking met een internationaal wetenschappelijk comité van specialisten en Europese museumconservatoren; de expo verzamelt 130 werken, waaronder bruiklenen van hoge kwaliteit en diversiteit uit vele grote musea en uit particuliere collecties. Werken van de beste albastkunstenaars zijn te zien, waaronder André Beauneveu en Jean Mone uit de Lage Landen, Tilman Riemenschneider uit Duitsland, Jean de Cambrai en Germain Pilon uit Frankrijk, Diego de Siloé en Damian Forment uit Spanje, en anderen die de regionale grenzen hebben overschreden, zoals de niet te classificeren Meester van Rimini en Conrad Meit. We danken van harte alle gulle bruikleengevers, alsook alle specialisten, academici en medewerkers voor het delen van hun kennis en expertise. Het tentoonstellingsparcours belicht het materiaal (zijn oorsprong, zijn fysische en chemische eigenschappen, zijn betekenis en gebruik) en de verschillende soorten voorwerpen in albast in West-Europa vanaf de late middeleeuwen tot de barok, zoals funeraire beeldhouwkunst – de bakermat van het gebruik van albast in de Westerse beeldhouwkunst –, altaarstukken en reliëfs, alsook kleinere voorwerpen, bestemd voor particuliere devotie en verzamelaarskabinetten. Het slotakkoord is voor het spectaculaire zes meter hoge Sint-Annaretabel uit de collectie van M, een laatste hoogtepunt van albasten retabelsculptuur rond 1610 gesneden door Robert de Nole voor het celestijnenklooster in Heverlee bij Leuven. Dit retabel, maar ook andere albastsculptuur uit het klooster, getuigt van het feit dat in de Lage Landen in de zeventiende eeuw de laatste voorbeelden van deze albastproductie werden vervaardigd, vóór de Europese triomf van marmer. De tentoonstelling omvat ook enkele werken van de hedendaagse Belgische kunstenares Sofie Muller om eraan te herinneren dat albast zijn bijzondere eigenschap ook voor hedendaagse gebruikers en kunstenaars niet is verloren. Voor deze tentoonstelling sculpteerde Muller een antwoord op het Sint-Annaretabel van M. Wij hopen van harte dat de bezoekers van de tentoonstelling onze fascinatie delen voor dit edele materiaal en de beeldhouwers die ermee werkten.