Koninklijke Bibliotheek opent Librarium - Boeken een sensatie
Artikel
Eindelijk kan iedereen langs de grote poort de Koninklijke Bibliotheek van België binnenstappen. Het Librarium of het eerste boekmuseum in België is er voor het hele gezin en prikkelt alle zintuigen.
'Een niet-periodieke, gedrukte publicatie van meer dan 49 pagina's.' Ergens in het museum waagt de Unesco zich aan een definitie van 'boek'. In het Librarium wordt deze definitie echter uitgerekt tot een Japans boek in vlindervorm of een lang vel polychrome papyrus - van het 3.000 jaar oude Egyptische Dodenboek van Iouesânkh - of verengd tot een boekje van slechts 5 mm groot, Le Notre Père, compleet met opbergdoosje en loep. De scenograaf Christophe Gaeta, van onder andere de tentoonstelling 'Dit is onze geschiedenis' in het Europamuseum, kon dus alle kanten op en ook de bezoeker heeft maar te kiezen tussen de schriftsoorten, boekvormen, woord en beeld, de levens van een boek. De plattegrond lijkt wat op een flipperkast, met lichtgevende gebogen panelen als de flippers waar u als bezoeker tussen de heen-en-weertjes in het speelvlak telkens terug naartoe wordt gezogen. Daar is ook de Woordenwerveling opgesteld, een installatie met rondcirkelende woorden in de drieëntwintig talen van de Europese Unie, het Arabisch, Oosterse talen en een aantal zogenaamde 'dode' talen zoals het Latijn.
Boven: Tom Pouce almanak, 1914
Onder: Reeks van zes ivoren schrijf tabletten, 14de eeuw
Koninklijke Bibliotheek van België, Brussel
Horen, zien en zwijgen
Zo'n 5.000 jaar geleden groeide de behoefte om taal bij te houden. Vanaf toen werden taal en communicatie zichtbaar, en wie graag naar boeken kijkt, komt in het museum ruim aan zijn trekken. Er zijn prachtexemplaren zoals de Historiebijbel uit 1355 in Gotisch schrift, het zeventiende-eeuwse boek Esther in Hebreeuws handschrift of een Azteekse facsimile van een handschrift dat bewaard wordt in de Vaticaanse Bibliotheca Apostolica. We leren dat schrijftabletten niet alleen uit klei maar ook uit ivoor of leisteen konden bestaan en dat het popupboek geen recente uitvinding is, zoals een boek over zonnewijzers uit 1624 illustreert. De elektronische bijschriften in het Nederlands en Frans (een Duitse en Engelse bezoekersgids is op komst) konden wat gebruiksvriendelijker, soms is het wachten op het bijschrift van uw keuze. De kracht van beelden wordt aanschouwelijk gemaakt door een exemplaar van The Illustrated Press uit 1843, kalligrammen van Appolinaire die van de bladspiegel 'regenen', Kuifje.
Bij de verschillende fasen die het boek van schrijver tot lezer doorloopt, horen telkens illustraties: handschriften van Erasmus en Colette, boekmaquettes van onder andere Les Heures Claires van Emile Verhaeren. Het is interessant om te zien wat er niet meer te zien is, want ook censuur is een fase in het leven van sommige boeken. Het 'Enfer'-magazijn van de Koninklijke Bibliotheek wordt vandaag niet meer aangevuld, maar het wordt bewaard als getuige van waarover van eeuw tot eeuw gezwegen moest worden. In de preutse negentiende eeuw werd bijvoorbeeld het geslacht van de atletische naakten van Vlaams renaissanceschilder Martin Van Heemskerck driftig doorgehaald.
Het Librarium wil in de toekomst ter plaatse hedendaagse Belgische schrijvers interviewen. Nu al kan u kijken en luisteren naar gefilmde schrijversportretten. Een jonge Hugo Claus vertelt over de complete verrassing toen zijn roman De Metsiers in de prijzen viel. Ook citaten van vele andere Belgische auteurs verschijnen op het scherm. Louis Paul Boon vergelijkt taal met een op hol geslagen paard en Guido Gezelle zegt over zijn 'tale': "zij en weet van geen moeten, en om ze te vinden, zal men ze volgen overal waar ze gaat".
Kopiist in een scriptorium, rond 1460, Koninklijke Bibliotheek van België, Brussel
Texturen
In de argumentatie pro papieren boek gaat het dikwijls over het tactiele van papier. Als we echter de kostbare documenten van het Librarium zouden aanraken, verpulverden ze wellicht onder onze vingers. De meest fragiele documenten worden daarom om de drie maanden vervangen. Toch kan u terwijl u ernaar kijkt bijna de pen op het papier horen krassen of de kopiisten kleine handjes zien tekenen bij de belangrijkste passages van het middeleeuwse Apparatus van Innocentius IV.
Ter vergelijking kan u wel eens voelen aan het spijkerschrift op een reuzenkleitablet vooraleer u de touch-screens van de grote iPhones ('tablet'computers) beroert om meer te weten over bepaalde tijdperken en thema's. Zo ontdekken we dat er zelfs al briefwisseling was met kleitabletten, compleet met gebakken envelop. Een leuke zijsprong is die naar de schriften zonder woorden, zoals muzieknoten en cijfers. Het in Congo gevonden Ishango Bot, waarop 25.000 jaar oude inkepingen staan, wordt de eerste rekenmachine genoemd. Het staat symbool voor wetenschappelijk onderzoek in het Brussels gewest en is in een honderdvoudig uitvergrote versie te zien op de Keizerslaan.
In Het groot boek der schriften kunnen u en uw kinderen ook interactief aan de slag met een zoektocht naar de oorsprong van de verschillende alfabetten. Wat heeft ons Latijns alfabet te maken met het Etruskisch, het Grieks, het Fenicisch en de hiërogliefen? Maar ook schriften zoals het Cyrillisch, het Hebreeuws en zelfs het morsealfabet, dat als een voorloper van digitale communicatie wordt beschouwd, zijn te traceren.
Omdat zinnen alsmaar immateriëler worden, zal het Librarium de evoluties van het boek en de bibliotheek volgen en zelf debatten en ontmoetingen organiseren. De Koninklijke Bibliotheek wil ook haar digitale bibliotheek Belgica (belgica.kbr.be) beter integreren in het museum. En zolang er kinderen in het Librarium rondlopen, is er sowieso geen stilstand. Speciaal voor families is er een parcours met een koffertje en een doe- en plakboek van illustrator Geertjan Tillmans De Letter-fretters ontdekken Librarium.
Brief van Paul Verlaine aan Arthur Rimbaud • Dossier Rimbaud-Verlaine, 1873, Koninklijke Bibliotheek van België, Brussel
Sfeer opsnuiven
Soms stijgt er uit boeken nog een kruitgeur op. In het Librarium is een boek te zien dat in 1830 bekogeld werd. Tijdens de Belgische Revolutie diende het huis en de privé-bibliotheek van Karel Van Hulthem, op de hoek van de Warandeberg, als hoofdkwartier voor de Belgische vrijwilligers. Ze wierpen er barricaden op met boeken en manuscripten. Het artillerievuur deed ze in het rond vliegen, tot zelfs onderaan de Warandeberg. Sommige met kogelgaten, zoals het hier getoonde exemplaar, La vie admirable de la très illustre princesse S. Aldegonde.
Veel sfeer hangt er ook in de vertrekken van kunstenaars zoals Henry Van de Velde en zijn vriend en dichter Max Elskamp, ingericht met hun boeken en met meubels en behang die Van de Velde zelf ontwierp. Of u kan wegdromen bij een vrijwel exacte kopie van de studeerkamer van Emile Verhaeren in Saint-Cloud (bij Parijs). De kamer werd samen met het volledige archief van de schrijver aan de Koninklijke Bibliotheek overgemaakt door Marthe Verhaeren, de weduwe van de dichter. Hij schreef met zicht op het werk van Georges Minne, Théo Van Ryselberghe en James Ensor.
Praktische informatie
Librarium, Koninklijke Bibliotheek van België. ingang via de Kunstberg of Keizerslaan 2, 1000 Brussel - van maandag tot zaterdag van 9 tot 17 uur - [email protected]
