Jan Van Eycks unieke portrettekening geeft niet alle geheimen prijs
Artikel
Dat de enige bewaarde tekening van Jan Van Eyck een portret van kardinaal Niccolo Albergati zou zijn, zoals vaak wordt beweerd, is lang niet zeker. Een dure staatsiemantel, die met bont is afgezet, paste immers niet bij zijn sobere levenswandel. Zijn hele leven bleef hij trouw aan de regels van de Kartuizerorde. Dank zij recent natuurwetenschappelijk onderzoek weten we meer over het werkproces van de kunstenaar dan over de uitgebeelde figuur.
De zilverstifttekening diende als studie voor een olieverfschilderij, dat zich nu in het Kunsthistorisches Museum van Wenen bevindt. Er werden onlangs op de tekening sporen van een kromme passer ontdekt. Jan Van Eyck gebruikte hoogstwaarschijnlijk dit meetinstrument om delen van het getekende mannenhoofd uitvergroot op het houten paneel over te brengen.
Wanneer de tekening in het kabinet van Dresden terecht kwam, blijft een raadsel. Johan David Passavant was daar pas de eerste, die de tekening in 1841 opmerkte. Vroegere inspecteurs maken er geen melding van. Verondersteld wordt dat dit meesterwerk reeds deel uitmaakte van een verzameling, die al bestond voor het prentenkabinet werd opgericht. De link met het schilderij wordt bevestigd door de gedetailleerde kleuraanwijzingen. Die zijn met het blote oog onleesbaar maar konden met behulp van de UV techniek toch grotendeels worden ontcijferd. Van Eyck is uiterst precies. Hij heeft het over 'okerachtig grauwgrijze' haren, een purperachtige wrat, witachtige lippen en een 'bruinsanguinachtige nas gelic den kinbac of den wangen'!
Omdat dit, paneel zowel in de inventaris van aartshertog Leopold Willem, die tijdens het Spaans bewind gouverneur-generaal van de Zuidelijke Nederlanden was, als bij de Antwerpse kunsthandelaar Peeter Stevens, die het werk later verwierf, een 'konterfeitsel van olieverf op hout van de kardinaal van Santa Croce' wordt genoemd associëren talrijke kunsthistorici sinds het begin van de twintigste eeuw de afgebeelde figuur met Niccolo Albergati (1357-1443). Die was afkomstig uit Bologna. In 1407 kwam hij aan het hoofd te staan van de Kartuizerorde. Tien jaar later werd hij bisschop van zijn geboortestad. De kerk van het Heilig Kruis in Jeruzalem te Rome was, sinds hij door paus Martinus V in 1426 tot kardinaal was gewijd, zijn titelkerk.
Het Vatikaan stuurde hem geregeld op diplomatieke missie. Hij nam deel aan de vredesonderhandelingen, die moesten leiden tot het beëindigen van de Honderdjarige Oorlog. In 1431 bezocht hij de Franse, Engelse en Bourgondische vorstenhoven. Hij reisde naar Brussel, Gent en Brugge. Daar verbleef hij bij de Kartuizers en het is niet uitgesloten dat hij toen voor Jan Van Eyck heeft geposeerd. Maar het is even goed mogelijk dat de schilder hem tekende, toen hij zich in 1435 in Arras ophield, waar het eerste Europees vredescongres werd gehouden. Het schilderij zou dan drie jaar later zijn ontstaan.
Op een ets, die Nicolas LeBrun naar een schilderij van Donato Mascagni in de achttiende eeuw maakte, wordt Niccolo Albergati echter helemaal anders voorgesteld. De kardinaal draagt bovendien zijn Kartuizerkleed. Op de tekening en het schilderij van Jan Van Eyck is dat misschien verborgen onder zijn staatsiegewaad. Maar er is ook niets te merken van de tonsuur (of 'zijn haarkroontje'), hoewel elk ordelid die wel degelijk liet aanbrengen. Voorzichtigheidshalve wordt de persoon tegenwoordig weer 'een onbekende man' genoemd. Jan Van Eyck brengt hem met een ongeëvenaarde precisie en een vlotte lijnvoering tot leven.
De enig bewaarde originele tekening door Jan Van Eyck is het topstuk op de tentoonstelling Van Eyck tot Bosch. Oudnederlandse kunst uit Dresden in het Groeningemuseum. Een even indrukwekkende blikvanger is De boommens uit het atelier van Jeroen Bosch. Sinds kort weten we dat deze tekening werd vervaardigd door de schilder van het Het Laatste Oordeel-drieluik, dat zich permanent in het Groeningemuseum bevindt.
