OKV
James Ensor - De melancholische viswijven

Ensor in de greep van de kunstmarkt?

Artikel
James Ensor Geraamten in travestie

 

James Ensor - Geraamten in travestie

Liefhebbers van Belgische kunst zal het niet ontgaan zijn dat de voorbije maand enkele werken van James Ensor (1860-1949) voor veel geld van eigenaar veranderd zijn. Dat zoveel (top)werken in zo’n korte periode op de markt komen - waarvan het merendeel in België-, is opmerkelijk.

Op 6 oktober gingen bij Brussels Art Auctions dertien werken van de Oostendse kunstenaar onder de hamer, voornamelijk afkomstig uit de nalatenschap van Auguste Taevernier, Ensorkenner en voormalig voorzitter van de Vrienden van het Museum voor Schone Kunsten Gent. Het betrof voornamelijk tekeningen, maar de blikvanger was Geraamten in travestie, een klein olieverf-op-doek uit 1894 dat gezien wordt als een van Ensors laatste meesterwerken. De prijs bedroeg 2,2 miljoen euro, driemaal de geschatte waarde.

Dit was nog maar het voorspel voor wat Sotheby’s in New York in petto had: op 5 november werden enkele werken uit de verzameling van Louis en Evelyn Franck geveild, met Ensor broederlijk naast van Van Gogh, Picasso en Cézanne. Volgens Sotheby’s ging het om Ensors beste werk dat ooit op een veiling verscheen. François Franck, de vader van Louis, was één van Ensors belangrijkste mecenassen en liet zijn zoon onder meer het meesterstuk De intrede van Christus in Brussel (1888) na. De daken van Oostende (1885), De liefdestuin (1891) en De melancholische viswijven (1892) – drie zeer verschillende werken, zowel qua stijl als onderwerp – werden verkocht voor respectievelijk €2.540.795, €1.880.372 en €6.393.264. Daarmee werd een nieuw record gevestigd. De hoogste prijs voor een Ensor was tot dan toe €4.993.000, voor De bedroefde Pierrot (1892) uit de verzameling van modeontwerper Yves Saint Laurent.

James Ensor Handgerei en maskers

James Ensor - Handgerei en maskers

 

De bestemming van de werken

In 1987 toonde de overheid geen interesse toen De intrede van Christus, dat jarenlang in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten te Antwerpen (KMSKA) hing, naar het J. Paul Getty Museum in Los Angeles vertrok. Het Kunstmuseum aan Zee in Oostende (nu Mu.ZEE) heeft in 2008 een oproep gericht aan de Vlaamse overheid om de aankoop van De bedroefde Pierrot te steunen, maar de prijs bleek een struikelblok. Dé vraag die velen dan ook bezighield bij de recente veilingen was of er nu werken in publieke collecties of in België zouden terechtkomen. Geraamten in travestie, dat al niet meer publiek te zien was sinds 1932, blijft in privéhanden, maar ook in België. Over de kopers bij Sotheby’s is weinig bekend.

Het KMSKA wist met Handgerei en maskers (uit de periode 1883-1888) een lacune in de tekeningenverzameling op te vullen, die sowieso al heel representatief is. Maar een hybride tekening als deze - half realistisch, half surreëel - hoorde daar nog niet bij. Dit zeldzame werkje - er zijn slechts een tiental hybride tekeningen bekend - kostte €55.000, beduidend meer dan andere tekeningen. Het museum financierde de aankoop met eigen middelen.

James Ensor Christus aan het kruis

James Ensor - Christus aan het kruis

De waarde van Ensor

Wat zegt dit over de waarde van Ensor? In het algemeen liggen de prijzen voor zijn werk lager dan wat er de afgelopen maand betaald is, al valt een stijgende lijn te bemerken: soms enkele tienduizenden euro, soms enkele honderdduizenden, heel uitzonderlijk meer dan een miljoen – zoals De baden van Oostende (1890), een werk dat de Vlaamse overheid wist te bemachtigen, of De kaartspelers, dat in 2012 net geen twee miljoen kostte.

Toen Sotheby’s in 2011 de tekening De muzikanten (1892) veilde voor €132.750, meer dan tien keer de geschatte prijs, spraken de media van “dé grote verrassing van de veiling”. Op 29 oktober nog bood het veilinghuis Carlo Bonte uit Brugge een Christus aan het kruis uit 1900 te koop aan, geschat tussen €80.000  en €120.000. Maar het werk raakte niet verkocht en blijft in een villa in Knokke-Heist hangen. Ondanks recente tentoonstellingen in het Museum of Modern Art in New York, het Art Institute of Chicago en het Getty, blijft de interesse in Ensor voornamelijk een Belgisch fenomeen, wat de markt gevoelig verkleint. Hoge prijzen vallen dan ook alleen maar te verwachten voor de topstukken, die slechts zelden op de markt komen. Het lijkt vooral het uitzonderlijk mooie aanbod van de voorbije maand te zijn, dat gezorgd heeft voor opvallende Ensoraandacht.