Uit de boeken: Contemporary Art en Symbolisme in België
Artikel
Contemporary Art in Belgium
Contemporary Art in Belgium is de allernieuwste poging om een jaaroverzicht te brengen van wat er op het gebied van de actuele kunst is gebeurd in België. Laat ons duidelijk zijn; een interessante, zeg maar geslaagde, poging.
Het werk is tot stand gebracht onder leiding van Henry Bonameaux en Bart De Baere. De eerste is verbonden aan een art consultancy-bedrijf en geeft les aan de ULB, de tweede is directeur van het Muhka. De beide heren waarschuwen in het voorwoord de kritische lezer voor lacunes en overbodigheden. Het is inderdaad zo dat je van de 116 geselecteerde instellingen (galeries, kunstcentra en musea) moeilijk kunt verwachten dat ze "geregeld tentoonstellingen met een internationale uitstraling op het programma hebben staan". Als ze allemaal een nationaal niveau zouden halen, zou dat al een hele prestatie zijn. Maar goed, dergelijke keuzes zijn steeds voor een stuk subjectief.
De optie om een aantal museummedewerkers een keuze te laten maken uit het brede tentoonstellingsaanbod dat zich in de loop van 2004 heeft gemanifesteerd, is lovenswaardig. Zo werden een dertigtal exposities geselecteerd met de individuele kunstenaar als referentiepunt. Iedere presentatie kreeg vier bladzijden toegewezen, plaats voor een korte tekst en veel beeldmateriaal.
In hun voorwoord houden de beide samenstellers onder meer een pleidooi voor het samenhouden van de vaak indrukwekkende privé-verzamelingen die er in ons land bestaan, Ze hopen dat die ooit - al was het maar voor een deel - aan het publiek kunnen worden getoond binnen de museale instellingen. Hiervoor moet de Belgische mentaliteit veranderen: "Verzamelaars zullen slechts leren geven als de instellingen zullen hebben leren ontvangen."
Twee auteurs werden uitgenodigd om een meer beschouwend artikel te schrijven. Cécilia Bezzan behandelt kunst in de openbare ruimte en in publieke gebouwen. Ze beschrijft hierbij een aantal geslaagde voorbeelden, voorbeelden die zich voornamelijk in Vlaanderen en Brussel situeren. Jeroen Laureyns zorgt zonder meer voor de interessantste bijdrage in het boek. Zijn essai is getiteld: "De wetten van de kunst - Aandacht voor de rechtmatige erfgenamen van een historisch modernisme". Hij buigt zich hierbij over de noodzaak die de kunstenaar voelt om te breken met het verleden zonder daarom dat verleden te willen loochenen. Te veel kunstenaars zijn vooral gefascineerd door de 'breuk' (de auteur geeft het voorbeeld van Kendell Geers die een muur in het Muhka liet exploderen). Als tegenpool brengt Laureyns een indringende en begrijpelijke analyse van het werk van Jan De Cock die op een (letterlijk) constructieve manier te werk gaat. Zijn werk Denkmal 9 in de Universiteitsbibliotheek in Gent is hiervan een schitterend voorbeeld. Hij verkondigt op een intelligente manier wat hij te zeggen heeft, zonder dat moraliserende dat sommige kunstenaars zich hebben eigen gemaakt. Hier spaart de auteur een aantal kunstenaars niet die zich er op een zeer makkelijke manier vanaf maken. Vanuit een bevooroordeelde houding menen ze een aantal gratuite statements ten beste te moeten geven waarbij de enige verdienste zou kunnen zijn dat ze politiek correct zijn. Voorbeelden hiervan waren te zien op de Manifesta 5 in San Sebastian.
Hier komt een andere kunstenaar wat uitvoeriger in de aandacht: Renzo Martens. Hij maakte een videoreportage in het roerige Tsjetsjenië. Hij interviewt hierbij zeer diverse mensen, maar hij refereert, in tegenstelling tot de gebruikelijke afstandelijkheid van de reporter achter de camera, voortdurend naar zichzelf. Laureyns spreekt hier over een autoreferentieel werk, en dat is niet wat men puur narcisme zou kunnen noemen. De kunstenaar wordt juist hierdoor zeer kwetsbaar en stelt ook andere vragen aan de orde dan de loutere weergave van een politiek of ander probleem.
Al met al dus een interessant jaarboek voor mensen, die een beeld willen overhouden voor wat er in de loop van het voorbije jaar op het vlak van de actuele kunst in België is gebeurd. De teksten zijn hetzij in het Nederlands hetzij in het Frans, alle met een Engelse vertaling.
Henry Bonameaux en Bart De Baere (Redactie)
Contemporary Art in Belgium. Best Of Publishing en Stichting voor de Kunsten
256 blz. - ISBN 2 930150 82 3 - €30,00 - Stichting voor de Kunsten te Brussel, Flageyplein 18 B15, 1050 Brussel, tel. 02/219.74.16
Een indrukwekkend panorama van het symbolisme in België
Volgens Michel Draguet van de Université Libre de Bruxelles bestaan over het Belgisch symbolisme veel misverstanden. Dat het vooral een ultiem bolwerk van de figuratieve tegen de abstracte schilderkunst was, zoals de jongste tijd vaak wordt beweerd, vindt hij ongenuanceerd en overdreven. In zijn omvangrijke studie, die zopas bij Mercatorfonds verscheen, trekt hij van leer tegen fervente aanklagers van de avant-garde, die, het symbolisme naar hun hand trachten te zetten. Liever dan het een kunststroming te noemen, omschrijft hij het als een nevelsliert, die voortdurend van vorm verandert. Hij begint zijn verhaal bij Félicien Rops, die in 1864 in contact kwam met Charles Baudelaire. Maar ook Antoine Wiertz, die doorgaans als het prototype van de romantische kunstenaar wordt beschouwd, wordt bij de gangmakers gerekend. Vele van zijn schilderijen zijn inderdaad raadselachtig en bulken van betekenissen.
Draguet verwerpt de heersende opvatting dat Les Vingt het belangrijkste forum van het symbolisme zou geweest zijn. Fernand Khnopff, James Ensor en Theo Van Rysselberghe maakten weliswaar deel uit van de groep. Maar buitenlandse sleutelfiguren als Edward Burne-Jones, Gustave Moreau en - niet te vergeten - Puvis de Chavannes weigerden op hun Salon te exposeren.
De esoterische strekkingen komen in het boek even uitgebreid aan bod als de idealistische tendensen. Niet zelden reageerden de symbolisten op de spirituele crisis, waarin de maatschappij en zijzelf verkeerden. De invloed van Sar Péladan, die van de kunstenaar een nieuwe Parsifal wilde maken, was, volgens de auteur, vooral te merken bij gedesillusioneerde katholieke estheten. De buitenissige goeroe had enkele fervente aanhangers, zoals de Leuvense schrijver en schilder Jean Delville, die er een punt van maakten om het decadentisme te bestrijden en de kunst te vergeestelijken. Ook in andere artistieke domeinen heerste een gelijkaardige sfeer. Symbolistische opera's van Wagner en zijn zielsverwanten vierden triomfen in de Munt, Pelléas en Mélisande van Massenet op tekst van Maeterlinck was daarvan het schoolvoorbeeld.
Het boek beperkt zich niet tot de beeldende kunst, de literatuur en de muziek. Het sprekend glaswerk van Emile Gallé en de wazige fotogravures van Hannon en Marissaux worden evenzeer op symbolische aspecten getoetst. De strandtekening van Léon Spilliaert, die de doorwrochte studie van Michel Draguet afsluit, bewijst dat de grens tussen symbolische en abstracte beeldvorming soms erg vaag is. De auteur suggereert dat de symbolistische beweging, die door de kunsthistorici tussen 1884 en 1904 wordt gesitueerd en op uiteenlopende manieren wordt gedefinieerd, misschien wel een culturele fictie is.
Michel Draguet
Het symbolisme in België
Mercatorfonds - 2004 - 344 blz, ruim geïllustreerd, hard cover - ISBN 90 6153 556 5 - €79.00
