Museum apart: Charlier Museum, een goudmijn aan kunstschatten

Krakend parket, glanzend zilver, fraaie spie­gels en talloze schilderijen ontmoet je in dit eigenaardige museum dat meer huis is dan museum. In dit majestueuze burgerpand kan je vrijelijk het oog laten dwalen. Schilderijen en tekeningen hangen er verstrooid in riante gangen en ruime vertrekken. Architectuur en aankleding weerspiegelen uitstekend de context van de negentiende-eeuwse bur­gerwoning. In het Charlier Museum is deze burgerlijke ambiance van weleer zo goed als intact gebleven. Schilderstukken vol nette dames en heren, weelderige bloemstukken, stillevens en landschappen vind je er tus­sen chic en zwaar meubilair waarmee het huis ordentelijk is gestoffeerd. In een vorig leven, zo'n honderd jaar geleden, was het een heuse  'lieu de rencontre' en werd  ten huize van Van Cutsem en beeldhouwer Guillaume Charlier bij de thee gediscussieerd over kunst, filosofie en muziek. Tussen de dialogen door werd er gemusiceerd aan de vleugel en aandachtig geluisterd naar Cho­pin, Fauré, Brahms, Wagner. Architect Victor Horta, maar  ook talloze kunstenaars waren er vriend aan huis.

De jonge Horta schiep in 1890 eenheid in het statige pand dat voorheen bestond uit twee afzonderlijke huizen.  De heldere aanbouw met bovenlichten op de gelijkvloerse verdieping zijn van zijn hand. Temidden van het hectische gebrul van de hoofdstad  - de Brusselse kleine 'ring' loopt hier vlak voor de deur - heerst in dit huis een oase van rust.  Bijna  geen sterveling die hier komt, althans dat zou je denken. Niettemin ont­vangt het Charlier Museum jaarlijks toch zo'n  dertienduizend bezoekers en aan activi­teiten ontbreekt het geenszins.  Conservator Francine Délepine en haar equipe doen er alles aan om de missie van Van Cutsem en Charlier in stand te houden.

Om de haverklap vinden in het Charlier Museum colloquia, ontmoetingen, jazz­namiddagen, en allerhande multiculturele bijeenkomsten plaats. Het museum is dan ook geen slapend oord maar wil door het scheppen van tal van initiatieven  ervoor waken dat het museum zijn maatschappelijk georiënteerde en intellectuele opdracht niet uit het oog verliest, precies zoals Van Cutsem het had gewenst.

Allemaal kunstenaars  die je met het realisme van de negentiende eeuw kunt verbinden", zegt Constantin Ekonomides die als wetenschap­pelijk medewerker het museum door en door kent en tal van publicaties op zijn naam heeft staan. "Je mag gerust zeggen dat Van Cutsem voor het modernisme koos. De kunst die op dat moment bon ton was.  Het natu­ralisme was zijn 'dada'.  Charlier erfde na de dood van Van Cutsem bijna heel de verzameling en trad in het spoor van zijn vriend door ook regelmatig aankopen te doen. Maar je merkt, als je goed kijkt, dat de kwaliteit toch van een ander niveau is. Aan wat dat gelegen is?  In het aankopen van kunst had Charlier bijlange niet de ervaring en het raf­finement van Van Cutsem."

Met de steun van Charlier en met de goede raad van zijn vriendenkring - schilders, schrijvers en bekende figuren uit Belgische en Franse kunstkringen - weet Van Cutsem belangrijke werken te verwerven. Werk van latere modernen als Finch, Ensor en Van Strydonck maken hun intrede in de almaar groeiende collectie.  De twee grote tentoonstellingsruimten die Horta inrichtte, moesten de werken beter tot hun recht laten komen en doen dat nog steeds.

Geheel naar de oude museologische ge­woonte hingen schilderijen boven en naast elkaar.  De muren waren overdadig bezet en het oog aanschouwde één grote plastische beweging. 

Alles bij elkaar bezit het Charlier Museum ongeveer een duizendtal schilderijen. Natuurlijk worden die niet allemaal in een keer getoond. "Ze bevinden zich op de zol­derverdieping", zegt Ekonomidas waar ze binnenkort in optimale omstandigheden zullen worden geconserveerd. Wat met het archief Van Cutsem en Charlier?  "Een groot deel van de persoonlijke correspondentie is op een mysterieuze wijze verdwenen', weet Ekonomidas "er zijn helaas weinig persoon­lijke brieven bewaard gebleven."  Gefluisterd wordt dat criticus Sander Pierron ze zou heb­ben meegenomen, hij was op dat moment een monografie over van Cutsem aan het schrijven.

Na Van Cutsem en Charlier heeft het mu­seum nog kunnen profiteren van andere milde schenkers. Zo is er de verzameling Thibaut. Yvan Thibaut, jurist (1906-1951) en gelegenheidsschilder, en zijn vrouw Blanche waren fijnbesnaarde kunstminnaars. Ze had­den oog voor schoonheid en bezaten een even grote kennissenkring als verzameling. We vernoemen: Henry Wagemans, Charles Seharrès, Alexander Denonne, Eugène Laermans, Jakob Smits. Vlak voor haar over­lijden in december 2001 schonk mevrouw Thibaut de mooiste werken aan het Charlier Museum.  De verzameling geldt als één van de betere legaten die het museum sedert haar ontstaan mocht ontvangen. Een van de topstukken is Moederschap van Jakob Smits. Van laatstgenoemde kunstenaar komt er volgend jaar in het Charlier Museum een retrospectieve.

Ook de schenking van de biochemicus Jean de Heinzelin de Braucourt willen we hier niet onvermeld laten.  Uit zijn verzameling stammen de intieme landschapjes van de minder bekende Louis-Joseph-Désiré Crépin (1828-188?).